๒๖๐. ผู้มีความงาม

 ๒๖๐. ผู้มีความงาม

กิสา โสภา ตปสฺสี จ, ถูลา โสภา จตุปฺปทา;

วิชฺชา โสภา มนุสฺสา จ, อิตฺถี โสภา จ สามิกา.

เหล่านักพรต มีรูปร่างผอม จึงดูงาม,

พวกสัตว์สี่เท้า อ้วนถ้วน จึงดูงาม,

เป็นมนุษย์ มีวิชาความรู้ จึงดูงาม,

เป็นสตรี มีสามี จึงดูงาม.

(ธรรมนีติ อลังการกถา ๒๖๐ โลกนีติ ๙๖)

--

ศัพท์น่ารู้ :

กิสา (ผอม, ซูบซีด) กิส+โย

โสภา โสภา (งาม, รุ่งเรื่อง) โสภา+สิ อิต. วิ. สุนฺทรํ ภาติ ทิปฺปตีติ โสภา 

(ธรรมชาติใด ย่อมรุ่งเรื่องสวยงาม เหตุนั้น ธรรมชาตินั้น ชื่อว่า โสภา) 

 มาจาก สุ+ภา-ทิตฺติยํ+กฺวิ, ลง กฺวิ ปัจจัยด้วยสูตรว่า “กฺวิ จ. „ (รู. ๕๘๔) ลบ กฺวิ ปัจจัยด้วยสูตรว่า “กฺวิโลโป จ.“ (รู. ๕๘๕) พึงเทียบกับศัพท์อื่นที่มีวิธีสำเร็จรูปเหมือนกัน เช่น วิภา (แสงสว่าง), ปภา (แสงสว่าง), สภา (ที่ประชุม) เป็นต้น

ตปสฺสี (มีตบะ, ดาบส, นักพรต) ตป+สี ปัจจัยในตทัสสัตถิตัทธิต > ตปสฺสี+โย วิ. ตโป อสฺส อตถีติ ตปสฺสี (ตบะมีอยู่แก่เขา เหตุนั้น เขา ชื่อว่า มีตบะ, ตปัสสี ผู้มีความเพียรเผากิเลส)

จ (ด้วย,​ และ) นิบาต

จตุปฺปทา (สัตว์สีเท้า ท.) จตุ+ปท > จตุปฺปาท+โย

วิชฺชา (วิชา, วิทยา, ความรู้) วิชฺชา+สิ อิต. ในโลกนีติ เป็น วิชฺชวา (ผู้มีปัญญา) 

มนุสฺสา (มนุษย์ ท.) มนุสฺส+โย ในโลกนีติ เป็น ปุริสา (บุรุษ,​ ผู้ชาย)

อิตฺถี (หญิง, สตรี) อิตฺถี+สิ อิต.

สามิกา (สามี, ผัว, มีสามี) สามิกา+สิ ในโลกนีติเป็น สสามิกา (ผู้มีสามี)

--

ลำดับนี้ ขอนำบาฬีจากโลกนีติ คาถาที่ ๙๖ และคำแปลพร้อมคำโคลงอันไพเราะจากโลกนีติไตรพากย์ (พากย์โลกนีติ) มาแสดงเทียบเคียงไว้ด้วย เพื่อความเป็นพหูสูตรต่อไป ดังนี้

ตปสฺสิโน กิสา โสภา, 

ถูลา โสภา จตุปฺปทา;

ปุริสา วิชฺชวา โสภา, 

อิตฺถี โสภา สสามิกาฯ

ดาบสงามเมื่อผอม

สัตว์สี่เท้างามเมื่ออ้วน

บุรุษงามเมื่อรอบรู้

หญิงงามเมื่อมีผัว.

ฤาษีโสภาคย์ด้วย--ซูบทรง

สัตว์สี่เท้างามยง--ใหญ่อ้วน

บุรุษรอบรู้คง--งามเพื่อ รูปแฮ

หญิงจักงามล้นล้วน--—เลิศด้วยสามี.

ส่วนบาฬีต่อไปนี้ เป็นฉบับที่ท่านใช้แปลโลกนีติไตรพากย์ มีความต่างกันจากบาฬีที่มาในฉัฏฐสังคายนา ดังนี้

กีสา โสภา ว ตปสฺสา,

ถูลา โสภา จตุปฺปทา;

ปุริสา จ วิชฺชาโสภา,

อิตฺถิโสภา ว สามิกา ฯ

อันนักพรต ผอมไว้ จึงสง่า,

สัตว์จตุบาท มีมังสา น่าซื้อขาย,

อันบุรุษ มีวิชา ไม่นาอาย,

สตรีงาม สง่าได้ ด้วยสามี.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

นักพรตผอมย่อมดูงาม  แต่สัตว์จัตุรบาทอ้วนจึ่ง

จะงาม  อันพวกบุรุษมีวิชาจึ่งจะงาม  แต่หญิงจะ

งามก็เพราะมีสามี.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

นักพรตผอมจึงจะดูงาม

สัตว์เลี้ยงอ้วนจึงจะดูงาม

ผู้ชายมีวิชาจึงจะดูงาม

ผู้จะงามเมื่อมีผัว.

--