๒๖๑. ขาดคู่ย่อมไม่งาม

๒๖๑. ขาดคู่ย่อมไม่งาม

รตฺติหีโน น จนฺทโร, อูมิหีโน น สาคโร;

หํสหีโน น สํผุลฺโล, อิตฺถิหีโน น ปุริโส.

พระจันทร์ปราศจากราตรี ไม่งาม,

ทะเลปราศจากคลื่น ไม่งาม

สระบัวปราศจากหงส์ ไม่งาม

บุรุษปราศจากสตรี ย่อมไม่งาม.

(ธรรมนีติ อลังการกถา ๒๖๑ กวิทัปปณนีติ ๓๐๔, โลกนีติ ๑๐๒)

--

ศัพท์น่ารู้ :

รตฺติหีโน (ที่เลวด้วยราตรี, ที่ปราศจากราตรี) รตฺติ+หีน > รตฺติหีน+สิ

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ 

จนฺทโร, จนฺโท (พระจันทร์, ดวงเดือน) จนฺทร+สิ, ศัพท์นี้แปลกดี เคยเห็นแต่ จนฺโท (พระจันทร์) 

อูมิหีโน (ที่เลวด้วยคลื่น, ที่ปราศจากคลื่น) อูมิ+หีน > อูมิหีน+สิ

สาคโร (ทะเล, สาคร) สาคร+สิ, ในโลกนีติเป็น อณฺณโว (ทะเล, อรรณพ)

หํสหีโน (ที่เลวด้วยหงส์, ที่ปราศจากหงส์) หํส+หีน > หํสหีน+สิ

สํผุลฺโล (ที่บานสะพรั่ง,​ บัว) สํผุลฺล+สิ

อิตฺถิหีโน (ที่เลวด้วยหญิง, ที่ปราศจากสตรี) อิตฺถี+หีน > อิตฺถิหีน+สิ

ปุริโส (บุรุษ, ผู้ชาย) ปุริส+สิ

--

ส่วนในโลกนีติคาถา ๑๐๒ และกวิทัปปณนีติคาถา ๓๐๔ มีการใช้ศัพท์สำนวนต่างจากธัมมนีติเห็นได้ชัด  พร้อมกันขอนำคำแปลจากและคำโคลงจากโลกนีติไตรพากย์ (พากย์โลกนีติ) มาประกอบไว้ เพื่อประโยนช์แก่การศึกษาให้ยิ่ง ๆ ขึ้นไป ดังนี้

รตฺติวินา น จนฺทิมา, วีจิวินา จ อณฺณโว;

หํสวินา โปกฺขรณี, ปติวินา กญฺญา โสเภฯ

ราตรีปราศจากดวงจันทร์ก็ไม่งาม

หรือห้วงอรรณพไร้คลื่น

โบกขรณีไร้หงส์

นารีไร้สามี ก็ไม่งาม.

จันทร์แจ่มคืนล่วงแล้ว--—ลดงาม

สาครราบระลอกทราม--—สง่าสิ้น

สระบัวบ่รื่นรามย์--เพราะห่าง หงส์แฮ

นาเรศราศผัวสิ้น--ดั่งรื้อดูงาม.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

พระจันทร์ย่อมไม่เสื่อมหายในเวลาราตรี  

สาครก็ไม่ไร้คลื่น  บัวบานชื่นก็ไม่ไร้หงส์  

ชายก็คงไม่ไร้สตรี.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

พระจันทร์ไม่เสื่อมหายในกลางคืน

สาครไม่ไร้คลื่น

บัวบานชื่นไม่ไร้หงษ์

เป็นชายก็คงไม่ไร้สตรี.

--