๒๖๘. ผู้หลับไม่สนิท ๓

 

๒๖๘. ผู้หลับไม่สนิท ๓

วเน มิคา น ลภนฺติ, มตาภยา นิทฺทสุขํ;

ราชาโนปิ น ลภนฺติ, อุตฺตรถามภีตโต;

สํสารภยภิเตน, น รมนฺติ เย ปณฺฑิตา.

ฝูงเนื้อในป่าหลับสนิทไม่ได้ เพราะกลัวตาย

แม้พระราชาหลับไม่สนิท เพราะกลัวศัตรูที่มีกำลังกว่า

แต่เหล่าบัณฑิตย่อมไม่รื่นรมย์ เพราะกลัวภัยในสงสาร.

(ธรรมนีติ ราชธรรมกถา ๒๖๘)

--

ศัพท์น่ารู้ :

วเน (ในป่า) วน+สฺมึ 

มิคา (เนื้อ ท.) มิค+โย 

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ 

ลภนฺติ (ย่อมได้)  √ลภ+อ+อนฺติ ภูวาทิ​. กัตตุ. 

มตา (แต่ความตาย) มต+สฺมา 

ภยา (เพราะกลัว) ภย+สฺมา หรือ มตาภยา เป็นจัดเป็นลุตตสมาส สมาสที่ไม่ต้องลบวิภัตติ? หรือว่าอาจจะแยกกันเป็น มตา ภยา.

นิทฺทสุขํ (สุขจากการหลับ, หลับสนิท) นิทฺทา+สุข > นิทฺทสุข+อํ (ให้รัสสะเพื่อรักษาฉันท์)

ราชาโนปิ ตัดบทเป็น ราขาโน+อปิ (แม้พระเจ้าแผ่นดิน, ฝ่ายพระราชา ท.) ราช+โย 

อุตฺตรถามภีตโต (เพระกลัวต่อข้าศึกผู้ทีกำลังมาก, -มีกำลังเหนือกว่า) อุตฺตร+ถาม < อุตฺตรถาม+ภีต > อุตฺตรถามภีต+โต ปัจจัยใช้ในอรรถปัญจมีวิภัตติ

สํสารภยภิเตน (เพราะกลัวแต่ภัยในสังสาร) สํสาร+ภย > สํสารภย+ภีต > สํสารภยภีต+นา

รมนฺติ (ยินดี, รื่นรมย์) √รมุ+อ+อนฺติ ภูวาทิ. กัตตุ.

เย (เหล่าใด) ย+โย สัพพนาม

ปณฺฑิตา (บัณฑิต, นักปราชญ์ ท.) ปณฺฑิต+โย

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ฝูงเนื้อในป่าย่อมไม่ได้ความหลับอย่างสนิท เพราะ

กลัวความตาย  แม้พญาทั้งหลายก็ไม่ได้ผธมสนิท

เพราะเกรงอมิตรฝ่ายซึ่งมีกำลัง  เหล่าบัณฑิตย่อม

ไม่เปรมปรีดิ์ เพราะกลัวภัยในสงสาร.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ฝูงเนื้อในป่าก็หลับไม่ได้เพราะกลัวตาย

แม้ท้าวพระยาทั้งหลาย ก็บรรทมไม่สนิท เพราะเกรงศัตรูที่มีกำลังกว่า

แต่เหล่าบัณฑิตไม่รื่นรมย์เพราะกลัวภัยในสงสาร.

--