๒๖๙. คุณสมบัติผู้นำ

๒๖๙. คุณสมบัติผู้นำ

ขมา ชาคริยุฎฺฐานํ, สํวิภาโค ทยิกฺขนา;

นายกสฺส คุณา เอเต, อิจฺฉิตพฺพา หิตตฺถิโน.

ความอดทน ๑ ความตื่นตัวอยู่เสมอ ๑

การแบ่งปันให้ ๑ และความกรุณาเอ็นดู ๑

เหล่านี้เป็นคุณธรรมของนายก

ผู้ใคร่ประโยชน์เกื้อกูลจำปรารถนา.

(ธรรมนีติ ราชธรรมกถา ๒๖๘, มหารหนีติ ๑๙๐, กวิทัปปณนีติ ๒๕๘, โลกนีติ ๑๑๙)

--

ศัพท์น่ารู้ :

ขมา (ความอดทน, อดกลั้น) ขมา+สิ อิต.

ชาคริยุฎฺฐานํ (ความขยันตื่นตัว, พร้อมลุกรู้สึกตัวเสมอ) ชาคริยุฏฺฐาน+สิ  (ชาคริย ความตื่น + อุฏฺฐาน ลุกขึ้น)

สํวิภาโค (การจำแนกพร้อม, การแจกแบ่งปั้นให้) สํวิภาค+สิ 

ทยิกฺขนา (การเพ่งเล็งด้วยความกรุณา, การมองดูด้วยเอ็นดู) ทยิกฺขณา+สิ (ทยา ความเอ็นดู + อิกฺขน เพ่งมอง, หวังดี?)  ในมหารหนีติและกวิทัปปณนีติ เป็น ทยิกฺขณา.

นายกสฺส (ผู้นำ, นายก) นายก+ส 

คุณา (คุณ, คุณสมบัติ ท.) คุณ+โย 

เอเต (เหล่านั่น, เหล่านี้) เอต+โย สัพพนาม วิเสสนะของ คุณา

 อิจฺฉิตพฺพา (พึงปรารถนา) √อิสุ+อิ+ตพฺพ > อิจฺฉิตพฺพ+โย

หิตตฺถิโน (ผู้ปรารถนาประโยชน์เกื้อกูล) หิต+อตฺถ > หิตตฺถ+อี ปัจจัยในตทัสสัตถิตัทธิต > หิตตฺถี+โย, ในมหารหนีติ เป็น หิตฺตตฺถินา, ในกวิทัปปณนีติ เป็น สตํ สทา, ส่วนในโลกนีติ เป็น สตํ คุณา.

--

ลำดับนี้ขอนำบาฬีจากโลกนีติ คาถา ๑๑๙ พร้อมคำแปลและคำโคลงอันไพเราะจากโลกนีติไตรพากย์ (พากย์โลกนีติ) มาแสดงไว้ด้วย เพื่อความเป็นพหูสูตรต่อไป ดังนี้

ขมา ชาคริยุฎฺฐานํ, สํวิภาโค ทยิกฺขณา;

นายกสฺส คุณา เอเต, อิจฺฉิตพฺพา สตํ คุณาฯ

ลักษณะผู้เป็นหัวหน้า คือ

อดทน ระวังระไว ขยัน

เอื้อเฟื้อ เมตตา และความหวัง

ผู้มีความดีพึงปรารถนาคุณลักษณะเหล่านี้.

อดใดเต็มตื่นด้วย--กุศล

เพ็ญเพิ่มทำพูนผล--แผ่ให้

เมตตาการุณย์ยน--เย็นสัตว์ ยิ่งพ่อ

นายกยอดกอปรไว้--—ชอบผู้พึงแสวง.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ความอดทน ความระวัง ความขยัน ความเผื่อแผ่

ความเอ็นดู ความหวังดีเหล่านี้เป็นคุณของหัวหน้า

อันผู้ต้องการประโยชน์พึงปรารถนา.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ความอดทน ความตื่นอยู่ ความขยัน 

ความเอ็นดูความหวังดี เหล่านี้

เป็นคุณสมบัติหัวหน้า

ที่ผู้ต้องการประโยชน์ต้องการ.

--