๒๗๐. ประพฤติแต่พอดี

๒๗๐. ประพฤติแต่พอดี

ปริภูโต มุทุ โหติ, อติติกฺขญฺจ เวรวา;

เอตญฺจ อุภยํ ญตฺวา, อนุมชฺฌํ สมาจเร.

อ่อนโยนนัก มักถูกเขารังแก

เก่งกล้าเกินไป คนก็หมั่นไส้จองเวร

ผู้ฉลาดรู้เหตุทั้งสองอย่างนี้แล้ว

พึงประพฤติตนแต่พอดีเถิด.

(ธรรมนีติ ราชธรรมกถา ๒๗๐, มหารหนีติ ๑๙๑)

--

ศัพท์น่ารู้ :

ปริภูโต (ถูกดูหมิ่นแล้ว, ถูกสบประมาท) ปริ+√ภู+ต > ปริภูต+สิ

มุทุ (อ่อน, อ่อนโยน, นุ่ม, นุ่มนวล) มุทุ+สิ

โหติ (ย่อมเป็น, คือ) √หู+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ.

อติติกฺขญฺจ ตัดบทเป็น อติติกฺขํ+จ (ฉลาดเกินไป, หัวแข็งเกิน + ด้วย) ติกฺข แปลว่า ฉลาด, คม, หลักแหลม. อติ+ติกฺข > อติติกฺข+สิ (?) ในมหารหนีติ เป็น อติติกฺโข จ เวรวา,

เวรวา (ที่มีเวร, มีความปองร้าย, มีความเกลียดชัง) เวร+วนฺตุ > เวรวนฺตุ+สิ = เวรวา.

เอตญฺจ ตัดบทเป็น เอตํ+จ (นั่น + ก็, และ, ด้วย) สัพพนาม + นิบาต

อุภยํ (ทั้งสอง) อุภย+อํ สัพพนาม

ญตฺวา (รู้, ทราบ, เข้าใจ) √ญา+ตฺวา > ญตฺวา+สิ

อนุมชฺฌํ (ตรงกลาง, พอเหมาะ, พอดี) อนุ+มชฺฌ > อนุมชฺฌ+อํ

สมาจเร (ประพฤติ, ปฏิบัติ) สํ+อา+√จร+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

เป็นคนอ่อนไปก็ถูกเขาข่ม  แต่แข็งไปก็มีผู้จองเวร

ผู้รู้อำนาจเนื้อความทั้งสองนี้แล้ว  พึงประพฤติให้

พอเหมาะพอดี.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

อ่อนนักมักถูกข่มแหง

แต่แข็งแกร่งก็จองเวรกัน

เมื่อรู้อย่างนี้แล้ว

ต้องประพฤติแต่พอดี.

--