๒๗๒. กำลังของชาติ

๒๗๒. กำลังของชาติ

กสฺสโก วาณิโชมจฺโจ, สมโณ สุตสีลวา;

เตสุ วิปุลชาเตสุ, รฎฺฐํปิ วิปุลํ สิยา.

ชาวนา ๑ พ่อค้า ๑ ข้าราชการ ๑,

และสมณะ มีความรู้ มีศีลบริสุทธิ์ ๑,

เมื่อชนเหล่านี้ มีเป็นส่วนมาก,

แม้ประเทศ จำเจริญรุ่งเรืองไปด้วย.

(ธรรมนีติ ราชธรรมกถา ๒๗๒, มหารหนีติ ๑๖๔, กวิทัปปณนีติ ๒๗๐, โลกนีติ ๑๖๓)

--

ศัพท์น่ารู้ :

กสฺสโก (ชาวนา, เกษตรกร) กสฺสก+สิ 

วาณิโชมจฺโจ ตัดบทเป็น วาณิโช (พ่อค้า, พาณิช) วาณิช+สิ,+ อามจฺโจ (อำมาตย์, ข้าราชการ) อามจฺจ+สิ

สมโณ (ผู้สงบ, สมณะ, นักบวช) สมณ+สิ วิ. สเมตีติ สมโณ (ผู้สงบ ชื่อว่า สมณะ) หรือ วิ. สมียติ ปาปํ อเนนาติ สมโณ (ผู้สงบระงับบาปได้ ชื่อว่า สมณะ) มาจาก สมุ+ยุ แปลง ยุ เป็น อน แปลง น เป็น ณ.

สุตสีลวา (ผู้มีสุตะมีความรู้) สุต+สีล > สุตสีล+วนฺตุ > สุตสีลวนฺตุ+สิ วิเคราะห์ว่า. สุตญฺจ สีลญฺจาติ สุตสีลํ (สุตะและศึล ชื่อว่า สุตสีล), สุตสีลํ ยสฺส อตฺถีติ สุตสีลวา, สมโณ. (ผู้มีสุตะและศีล ขื่อว่า สุตสีลวา) ตทัสสัตถิตัทธิต มีทวันทวสมาสเป็นท้อง.

เตสุ (เหล่านั้น) ต+สุ สัพพนาม

วิปุลชาเตสุ (เกิดความไพบูลย์, เกิดมีจำนวนมากมาย) วิปุลชาต+สุ

รฎฺฐมฺปิ (แม้รัฐ, เมือง, ประเทศ) รฏฺฐํ+อปิ เป็นนิบาต ส่วน รฏฐํ มาจาก รฏฺฐ+สิ นป.

วิปุลํ (ไพบูลย์, เจริญ, งอกงาม) วิปุล+สิ

สิยา (พึงมี, พึงเป็น) √อส+อ+เอยฺย ภูวาทิคณะ กัตตุวาจก

--

อีกสำนวนหนึ่งจากโลกนีติไตรพากย์ (พากย์โลกนีติ) ท่านแปลไว้น่าฟัง ควรแก่การจดจำ ดังนี้

กสฺสโก วาณิโชมจฺโจ, สมโณ สุตสีลวา; 

เตสุ วิปุลชาเตสุ, รฏฺฐํปิ วิปุลํ สิยา ฯ

ชาวนา ๑ พ่อค้า ๑ อมาตย์ ๑

สมณะมีความรู้และศีลบริบูรณ์ ๑ 

เหล่านี้ เมื่อมีจำนวนทวีขึ้น

บ้านเมืองต้องสมบูณร์ใหญ่โตแน่.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ชาวนา พ่อค้า ข้าราชการ สมณะมีความรู้แลศีล

เมื่อ ๔ จำพวกนั้นเจริญเต็มที่แล้ว  แม้แว่นแคว้น

ก็จะพึงไพบูลย์.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ชาวนา พ่อค้า ข้าราชการ สมณะ

มีศีลาจารวัตรทรงวิทยาคุณ

เมื่อคน ๔ พวกนี้เจริญเต็มที่แล้ว

แว่นแคว้นก็ถึงความไพบูลย์ด้วย.

--