๒๗๓. ผู้บริหารต้องรู้

๒๗๓. ผู้บริหารต้องรู้

เตสุ ทุพฺพลชาเตสุ, รฎฺฐํปิ ทุพฺพลํ สิยา;

สกรฎฺฐํ วิปุลํ ตสฺมา, ธาเรยฺย รฎฺฐภารวา.

เมื่อชนทั้ง ๔ เหล่านั้น อ่อนแอไร้กำลัง,

แม้ประเทศ ก็จะอ่อนแอไร้กำลังไปด้วย

เพราะฉะนั้น ผู้ปกครองประเทศ พึงดำรง

ประเทศของตนให้เจริญรุ่งเรืองเถิด.

(ธรรมนีติ ราชธรรมกถา ๒๗๓, มหารหนีติ ๑๖๕, กวิทัปปณนีติ ๒๗๑)

--

ศัพท์น่ารู้ :

เตสุ (เหล่านั้น) ต+สุ สัพพนาม 

ทุพฺพลชาเตสุ (เกิดอ่อนกำลัง, เกิดอ่อนแอ, เกิดขาดแคลน) ทุ+พล > ทุพฺพล+ชาต > ทุพฺพลชาต+สุ 

รฎฺฐมฺปิ ตัดบทเป็น รฏฺฐํ+อปิ (แม้รัฐ, -แว่นแคว้น, -บ้านเมือง, -ประเทศ) 

ทุพฺพลํ (กำลังถดถอย, ไร้พลัง, อ่อนกำลัง) ทุพฺพล+สิ 

สิยา (พึงมี, พึงเป็น) √อส+อ+เอยฺย ภูวาทิคณะ กัตตุวาจก

ตสฺมา (เพราะฉะนั้น, เพราะเหตุนั้น) ต+สฺมา สัพพนาม, หรือนิบาต ก็ว่า 

สรฎฺฐํ (บ้านเมืองของตน, ประเทศ-, แว่นแคว้น-) สก+รฏฺฐ > สรฏฺฐ+อํ หรือ สห+รฏฺฐ > สรฏฺฐ+อํ = สรฏฺฐํ อาจแปลว่า เป็นไปกับด้วยแว่นแคว้น ก็ได้.

วิปุลํ (ไพบูลย์, กว้างใหญ่, เจริญรุ่งเรือง) วิปุล+อํ, ส่วนในกวิทัปปณนีติ เป็น ตสฺมา สรฏฺฐํ วิปุลํ. ในมหารหนีติ เป็น ตสฺมา รฏฺฐํปิ วิปุลํ.

ธารเย (พึงทรงไว้, แบก, หาม, ปกครอง) √ธร+ณย+เอยฺย จุราทิคณะ กัตตุรูวาจก (หรือเหตุกัตตุวาจก)

รฎฺฐภารวา: (ผู้มีรัฐเป็นภาระ, ผู้บริหารประเทศ) รฏฺฐ+ภาร > รฏฺฐภาร+วนฺตุ ปัจจัยในตทัสสัตถิตัทธิต > รฏฺฐภารวนฺตุ+สิ = รฏฺฐภารวา เอา นตุ กับ สิ วิภัตติเป็น อา ด้วยสูตรว่า อา สิมฺหิ. (รู ๙๘)  วิ. รฏฺฐสฺส ภาโร อสฺส อตฺถีติ รฏฺฐภารวา (ผู้บริหารประเทศ ชือว่า รฏฺฐภารวา) รฏฐภาร+วนฺตุ ปัจจัย ตทัสสัตถิตัทธิต. ในมหารหนีติ เป็น รฏฺฐสารวา. (คงคลาดเคลื่อนมาจาก รฏฺฐภารวา)

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

เมื่อชนเหล่านั้นเกิดบกพร่องไป  แม้แว่นแคว้นก็

พลอยบกพร่องไปด้วย  เหตุนั้นผู้ปกครองแว่น-

แคว้นพึงดำรงแว่นแคว้นของตนไว้ให้ไพบูลย์.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

เมื่อชนทั้ง ๔ พวกนั้นถอยกำลังไป

แม้แว่นแคว้นก็จะพลอยด้อยไปด้วย

เพราะฉะนั้น ผู้ปกครองแคว้นต้องดำรง

แคว้นของตนไว้ให้ไพบูลย์.

--