๒๗๕. ประเทศวินาศ

๒๗๕. ประเทศวินาศ

มหารุกฺขูปมํ รฎฺฐํ, อธมฺเมน ปสาสติ;

รสญฺจสฺส น ชานาติ, รฎฺฐญฺจาปิ วินสฺสติ.

ประเทศเปรียบเหมือนต้นไม้ใหญ่

หากพระราชาปกครองโดยไม่เป็นธรรม

ทรงย่อมไม่รู้รสแห่งการปกครองประเทศนั้น

แม้ประเทศย่อมพินาศเสียหายไปด้วย.

(ธรรมนีติ ราชธรรมกถา ๒๗๕, มหารหนีติ ๑๖๗, กวิทัปปณนีติ ๒๗๒-๓ ขุ. ชา. ๒๘/๖๕ มหาโพธิชาดก)

--

ศัพท์น่ารู้ :

มหารุกฺขูปมํ (เปรียบเหมือนต้นไม้ใหญ่) มหนฺต > มหา+รุกฺข+อุปม > มหารุกฺขูปม+อํ, มหารุกฺข (ต้นไม้ใหญ่) ป., อุปม (เปรียบเหมือน, อุปมา) ค. 

รฎฺฐํ (รัฐ, ประเทศ, แว้นแคว้น) รฏฺฐ+อํ นป.

อธเมฺมน (โดยไม่เป็นธรรม, โดยอธรรม) น+ธมฺม > อธมฺม+นา 

ปสาสติ (สั่งสอน, ปสาสน์, ปกครอง) ป+√สาส+อ+ติ ภูวาทิคณะ กัตตุวาจก

รสญฺจสฺส ตัดบทเป็น รสํ+จ+อสฺส (และรสแห่งรัฐนั้น) อสฺส วิเสสนะของ รฏฺฐสฺส

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ 

ชานาติ (รู้, ทราบ) √ญา+นา+ติ กิยาทิคณะ กัตตุวาจก

รฏฺฐญฺจสฺส: ตัดบทเป็น รฏฺฐํ+จ+อสฺส (และพืชพันธุ์แห่งต้นไม้นั้น) ราชสฺส (รญฺโญ, ราชิโน)

วินสฺสติ: (พินาศ, ขาดสูญ) วิ+√นส-นาเส+ย+ติ ทิวาทิคณะ เอา ย ปัจจัยกับที่สุดธาตุ เป็นปุพพรูป ด้วยสูตรว่า ตถา กตฺตริ จ. (รู ๕๑๑)

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

แว่นแคว้นเปรียบด้วยต้นไม้ใหญ่  พญาใดปกครอง

โดยอธรรม  ท้าวเธอจะไม่ได้ชิมรสผลแห่งการ

ปกครอง  แม้แว่นแคว้นก็จะพินาศไปด้วย.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ประเทศเปรียบเหมือนต้นไม้ใหญ่

ท้ายพระยาพระองค์ใดทรงปกครองโดยอธรรม

ท้าวเธอก็จะมิได้ลิ้มรสของการครอบครองนั้น

แถมยังทรงทำให้ประเทศวินาศไปด้วย.

--