๒๗๖. ผลไม้สุก

๒๗๖. ผลไม้สุก

มหารุกฺขสฺส ผลิโน, ปกฺกํ ฉินฺทติ โย ผลํ;

รสญฺจสฺส วิชานาติ, พีชญฺจสฺส น นสฺสติ.

ต้นไม้ใหญ่มีผลสะพรั่ง

ผู้ใดสอยเอาผลไม้สุกไปกิน

ผู้นั้นย่อมรู้รสชาติที่แท้จริงของมัน

แถมพืชพันธุ์ของต้นไม้นั้นก็ไม่พินาศด้วย.

(ธรรมนีติ ราชธรรมกถา ๒๗๖, มหารหนีติ ๑๖๘, กวิทัปปณนีติ ๒๗๔ ขุ. ชา. ๒๘/๖๕ มหาโพธิชาดก)

--

ศัพท์น่ารู้ :

มหารุกฺขสฺส (ต้นไม้ใหญ่) มหนฺต > มหา+รุกฺข > มหารุกฺข+ส เพราะ ส วิภัตติ หลัง อการันต์ปุงลิงค์ ลง สฺ อาคม ด้วยสูตรว่า สาคโม เส. (รู ๘๖)

ผลิโน (มีผล) ผลี+ส หลัง อี การันต์ปุงลิงค์ แปลง ส เป็น โน ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า ฌลโต สสฺส โน วา. (รู ๑๒๔) วิ. ว่า..ผลํ อสฺส อตฺถีติ ผลี. (ผลมีอยู่แก่ต้นไม้นั้น เหตุนั้น ต้นไม้นั้น ชื่อว่า มีผล) ผล+อี ปัจจัยในตทัสสัตถิตัทธิต.

ปกฺกํ (ที่สุก, สุก) ปกฺก+อํ 

ฉินฺทติ (ตัด, เก็บ, สอย) √ฉิทิ+อ+ติ+นิคคหิตอาคม รุธาทิคณะ กัตตุวาจก 

โย (ผู้ใด) ย+สิ สัพพนาม

ผลํ (ผล) ผล+อํ

รสญฺจสฺส: ตัดบทเป็น รสํ+จ+อสฺส (และรสแห่งต้นไม้นั้น), อสฺส วิเสสนะของ ผลสฺส

วิชานาติ: (รู้, ทราบ) วิ+√ญา+นา+ติ กิยาทิคณะ กัตตุวาจก

พีชญฺจสฺส: ตัดบทเป็น พึชํ+จ+อสฺส (และพืชพันธุ์แห่งต้นไม้นั้น) อสฺส วิเสสนะ รุกฺขสฺส

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ

นสฺสติ: (พินาศ, ขาดสูญ) √นส-นาเส+ย+ติ ทิวาทิคณะ เอา ย ปัจจัยกับที่สุดธาตุ เป็นปุพพรูป ด้วยสูตรว่า ตถา กตฺตริ จ. (รู ๕๑๑)

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ต้นไม้ใหญ่มีผลสะพรั่ง  

ผู้ใดตัดเอาผลสุกไป  

เขาก็จะได้ชิมรสของผลไม้นั้น  

แลพืชของต้นไม้นั้นก็ไม่สูญ.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ต้นไม้ใหญ่มีผลสะพรั่ง

ผู้ใดสอยเอาผลสุกไปกิน

เขาก็ได้ลิ้มรสอันแท้จริงของผลไม้นั้น

แถมยังได้พันธุ์ของต้นไว้สืบอีกด้วย.

--