๒๗๙. ผิดโดยการคลัง

๒๗๙. ผิดโดยการคลัง

ตเถว เนคเม หึสํ, เย ยุตฺตา กยวิกฺกเย;

โอชาทานพลิกาเร, ส โกเสน วิรุชฺฌติ.

เหมือนอย่างนั้น พระราชาองค์ใด

เบียดเบียนอยู่ซี่งประชาชนในประเทศ

ผู้ทำการค้าขายยอมเสียภาษีและอากร 

ราชาพระองค์นั้นชื่อว่าย่อมผิดโดยการคลัง.

(ธรรมนีติ ราชธรรมกถา ๒๗๙, มหารหนีติ ๑๗๑, ขุ. ชา. ๒๘/๖๕ มหาโพธิชาดก)

--

ศัพท์น่ารู้ :

ตเถว ตัดบทเป็น ตถา+เอว (เหมือนอย่างนั้นนั่นเทียว, เช่นเดียวกันแล, อนึ่ง) นิบาตบท

เนคเม (ซึ่งชาวนิคม ท.) เนคม+โย

หึสํ (เบียดเบียนอยู่)หึสนฺต+สิ  

เย (เหล่าใด) ย+โย สัพพนาม

ยุตฺตา (ประกอบแล้ว) ยุตฺต+โย 

กยวิกฺกเย (ในการซื้อและการขาย) กย+วิกฺกย > กยวิกฺกย+สฺมึ

โอชาทานพลิกาเร (ผู้เสริมกำลังและทำการบูชา, ผู้เสียภาษีและอากร) โอชาทาน+พลิการ > โอชาทานพลิการ+โย, ในมหารหนีติ เป็น สุงฺกทานพลีกาเร (ให้ส่วยและทำพลี)

ส = โส (นั้น) ต+สิ สัพพนาม

โกเสน (ฝัก, ปลอก, ยุ้ง, ฉาง, ห้องเก็บของ, โกดัง, คลัง, ภาชนะใส่อาหาร, รังไหม, ถุงอัณฑะ, มาตราวัดยาว ๕๐๐ ชั่วคันธนู) โกส+นา

วิรุชฺฌติ (ผิด, คลาด, เคลื่อน, กำเริบ, ทำร้าย, มุ่งร้าย) วิ+√รุธ+ย+ติ ทิวาทิ. กัตตุ.

ในพระบาฬีภาษาไทย ฉบับสยามรัฐ มีขัอความภาษาบาฬีพร้อมคำแปลดังนี้.

ตเถว เนคเม หึสํ, เย ยุตฺตา กยวิกฺกเย;

โอชทานพลีกาเร, ส โกเสน วิรุชฺฌติ ฯ

อนึ่ง พระราชาพระองค์ใด ทรงเบียดเบียนชาว

นิคมผู้ประกอบการชื้อขาย กระทำการโอชะและพลีกรรม

พระราชาพระองค์นั้น ย่อมคลาดจากส่วนพระราชทรัพย์.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ในนิคมก็เหมือนกัน  ราษฏรเหล่าใดประกอบ

การค้าซื้อขาย  พญาใดเบียดเบียฬราษฏรเหล่านั้น

ในทางภาษีอากร  พญานั้นย่อมผิดโดยการคลัง.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ในชาวนิคมก็เหมือนกัน ประชาชนประกอบการค้าขาย

ท้าวพระยาพระองค์ใดทรงเบียดเบียนประชาชนเหล่านั้น

โดยทางภาษีอากร ท้าวพระยาพระองค์นั้นชื่อว่าทรงผิดต่อการคลัง.

--