๒๕๗. เครื่องประดับ ๔

๒๐. อลังการกถา - แถลงเครื่องประดับ

๒๕๗. เครื่องประดับ ๔

ปถวี ภูสนํ เมรุ, รตฺติยา ภูสนํ สสี;

ชนานํ ภูสนํ ราชา, เสนานํ ภูสนํ คโช.

ภูเขาสุเมรุเป็นเครื่องประดับแผ่นดิน

ดวงจันทร์เป็นเครื่องประดับแห่งราตรี

พระราชาเป็นเครื่องประดับของเหล่าผสกนิกร

คชสารเป็นเครื่องประดับแห่งกองทัพ.

(ธรรมนีติ อลังการกถา ๒๕๗)

--

ศัพท์น่ารู้ :

ปถวี ภูสนํ = ปถวิยา ภูสนํ หรือ ปถวิภูสนํ (เป็นเครื่องประดับของแผ่นดิน) ปถวี (แผ่นดิน, ปฐพี) ในอภิธานัปปทีปิกา คาถาที่ ๑๘๑ แสดงไว้ว่า แผ่นดิน มี ๑๙ ศัพท์ คือ วสุนฺธรา, ฉมา, ภูมิ, ปถวี, เมทนี, มหี, อุพฺพี, วสุมตี, โค, กุ, วสุธา, ธรณี, ธรา, ปุถวี, ชคตี, ภูรี, ภู, ภูตธรา, อวนี.

ภูสนํ (เครื่องประดับ, การประดับ, ของตบแต่ง) ภูสน+สิ นป.

เมรุ (ภูเขา, ภูเขาสุเมรุ) เมรุ+สิ

รตฺติยา (แห่งราตรี, กลางคืน) รตฺติ+ส, อิต.

สสี (ผู้มีกระต่าย, พระจันทร์) สสี+สิ ป.

ชนานํ (ของชน ท.) ชน+นํ ป.

ราชา (พระราชา, พระเจ้าแผ่นดิน) ราช+สิ ป.

เสนานํ (เสนา, กองทัพ ท.) เสนา+นํ อิต.

คโช (ช้าง, คชสาร, คชาชาติ) คช+สิ ป.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ภูเขาเป็นเครื่องประดับของปฐพี ในราตรีมีพระ-

จันทร์เป็นเครื่องประดับ พระราชาเป็นเครื่องประดับ

ของทวยราษฏร์ คชาชาติเป็นเครื่องประดับของเสนา.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

เขาพระสุเมรุมาศเป็นเครื่องประดับปฐพี

ดวงจันทร์เป็นเครื่องประดับราตรี

พระราชาธิบดีเป็นเครื่องประดับทวยราษฎร์

คชชาติเป็นเครื่องประดับเหล่าทหาร.

--