๒๕๘. รูปงามเพราะมีศีล

๒๕๘. รูปงามเพราะมีศีล

สีลตา โสภเต รูปํ, จาริตา โสภเต กุลํ;

สปุปฺผา โสภเตรญฺญํ, สคชา โสภเต พลํ.

ความเป็นคนมีศีลทำให้รูปงาม

ความประพฤติดีทำให้ตระกูลเด่น

เพราะต้นไม้มีดอกทำให้ป่างาม

เพราะมีช้างจึงทำให้กองทัพสง่างาม.

(ธรรมนีติ อลังการกถา ๒๕๘)

--

ศัพท์น่ารู้ :

สีลตา (ความเป็นผู้มีศีล) สีล+ตา ปัจจัยในภาวตัทธิต > สีลตา+สิ

โสภเต (ย่อมงดงาม, ย่อมทำให้..งาม) สุภ+เณ+เต ภูวาทิ. กัตตุ./เหตุกัตตุ.

รูปํ (รูป, รูปร่าง, ทรวดทรง) รูป+อํ

จาริตา (ความประพฤติ, การปฏิบัติ, จารีต) จาริตา+สิ

กุลํ (ตระกูล, สกุล,โคตร) กุล+อํ

สปุปฺผา (ที่เป็นไปกับด้วยดอกไม้, ที่มีดอกไม้) สห > ส+ปุปฺผ > สปุปฺผ+อา อา ปัจจัยในอิตถีลิงค์ >  สปุปฺผา+สิ, อาจวิเคราะห์ว่า สห ปุปฺเผหิ วตฺตตีติ สปุปฺผา, อฏวี. (ป่าดงที่มีดอกไม้ ชื่อว่า สปุปฺผา) สหบุพพบท พหุพพีหิสมาส

โสภเตรญฺญํ ตัดบทเป็น โสภเต (ย่อมงดงาม)+อรญฺญํ (ป่า, ดงไม้) อรญฺญ+อํ

สคชา (ที่เป็นไปกับด้วยช้าง, ที่มีช้าง) สห > ส+คช > สคช+อา ปัจจัยในอิตถีลิงค์ >  สคชา+สิ วิเคราะห์ว่า สห คเชหิ วตฺตตีติ สคชา, เสนา. (กองทับที่เป็นไปกับด้วยช้าง ชื่อว่า สคชา) สหบุพพบท พหุพพีหิสมาส.

พลํ (กำลัง, พลัง) พล+อํ

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ความเป็นผู้มีศีลย่อมส่งรูปให้งาม  

ความเป็นผู้มีมารยาทเรียบร้อยย่อมเสริมสกุลให้งาม  

อันไม้มีดอกอร่ามย่อมจะยังป่าให้งาม  

กองทัพที่มีช้างย่อมจะยังพลให้งามเช่นกัน.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ความมีศีลาจารวัตรส่งรูปให้เด่น

มารยาทสุภาพส่งตระกูลให้เด่น

ต้นไม้ดอกอร่ามส่งป่าให้เด่น

คชาธารย่อมส่งกองทัพให้เด่น.

--