๒๙๕. อย่าขี้เซาและเมามาย

๒๙๕. อย่าขี้เซาและเมามาย

น นิทฺทํ พหุ มญฺเญยฺย, น มทาย สุรํ ปิเว;

นาสฺส ทาเย มิเค หญฺเญ, ส ราชวสตึ วเส.

เป็นราชเสวกไม่พึงนอนมากเกิน

ไม่พึงดื่มสุราจนหัวราน้ำ

ไม่พึงฆ่าสัตว์ในเขตที่ทรงอภัยทาน

ราชเสวกผู้เช่นนั้น พึงอยู่ในราชสำนักได้.

(ธรรมนีติ ราชเสวกกถา ๒๙๕, ขุ. ชา ๒๘/๙๖๓ วิธุรชาดก)

--

ศัพท์น่ารู้ :

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ

นิทฺทํ (การหลับ, การนอน, นิทรา) นิทฺทา+อํ อิต.

พหุ, พหุํ (มาก, บ่อย, นาน) พหุ+อํ (เดิมเป็น พหุํ ได้แก้เป็น พหุ ให้ตรงตามพระบาฬี)

มญฺเญยฺย (รู้, สำคัญหมาย) √มน+ย+เอยฺย ทิวาทิ. กัตตุ.

น (ไม่, หามิได้)

มทาย (เพื่อให้เมามาย, ความมัวเมา) มท+ส ป. แปลง ส วิภัตติเป็น อาย ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า อาย จตุตฺเถกวจนสฺส ตุ. (รู ๓๐๔)

สุรํ (สุรา, นำ้เมา, นำ้เปลี่ยนนิสัย) สุรา+อํ อิต.

ปิเว (ดื่ม, ชด,ถอง) √ปา+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ. แปลง ปา เป็น ปิพ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า ปา ปิโพ. (รู ๔๙๔), แปลง พ เป็น ว ด้วยมหาสูตร กฺวจิ ธาตุ ฯ. (๔๘๘)

นาสฺส ตัดบทเป็น น+อสฺส (ไม่+ของพระราชานั้น) เดิมเป็น นาส ได้แก้เป็น นาสฺส ให้ตรงตามพระบาฬี.

ทาเย (เขตที่ให้อภัยทานแก่สัตว์) ทาย+สฺมี

มิเค (เนื้อ ท. ฝูงเนื้อ) มิค+โย

หญฺเญ (เบียดเบียน, ฆ่า, สังหาร, กำจัด) √หน+ย+เอยฺย ทิวาทิ. กัตตุ.

ส ราชวสตึ วเส (เขาพึงอยู่ในราชสำนักได้)

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

สูไม่พึงนอนมาก ไม่พึงดื่มสุราจนเมา 

หมู่มฤคที่ท่านท้าวเธอให้อภัยก็อย่าฆ่า 

(เช่นนี้) จึ่งอยู่ในราชสำนักได้.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

เป็นราชเสวก อย่าเห็นแก่หลับนอนให้มากนัก

จะชักให้เป็นคนเกียจคร้านและปล่อยหน้าที่ราชการให้เสียด้วย

อย่าดื่มสุราจนเมามายทำให้ขายพระบาทา 

อย่าฆ่ามฤคีที่พระราชทานอภัยให้เป็นที่ขุ่นเคืองพระราชทัย

โดยฝืนพระราชกำหนด และขาดคารวะ.

--