๓๐๕. สิ้นเดชหมดกำลัง

๓๐๕. สิ้นเดชหมดกำลัง

น พาฬฺหํ อิตฺถึ คจฺเฉยฺย, สมฺปสฺสํ เตชสงฺขยํ;

กาสํ สาสํ ถทฺธาพลํ, ขีณเมโธ นิคจฺฉติ.

ราชเสวกไม่ควรเที่ยวหญิงให้บ่อยนัก

เมื่อไปบ่อยทำให้ถึงความสิ้นเดช

คนขาดปัญญาย่อมประสบโรคไอ

โรคหืด เร้าร้อนกายและหมดกำลังได้.

(ธรรมนีติ ราชเสวกกถา ๓๐๕, ขุ. ชา ๒๘/๙๖๖ วิธุรชาดก)

--

ศัพท์น่ารู้ :

น (ไม่, หามิได้) นิบาต

พาฬฺหํ (มั่นคง, มากมาย, หนักแน่น,​ บ่อย) 

อิตฺถึ (หญิง,​ สตรี) อิตฺถี+อํ

คจฺเฉยฺย (ถึง) √คมุ+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ.

สมฺปสฺสํ (เห็นอยู่) สํ+ทิส+อ+อนฺต > สมฺปสฺสนฺต+สิ ฉบับสยามรัฐ เป็น สมฺผสฺสํ (สัมผัส, ถูกต้อง)

เตชสงฺขยํ (สิ้นเดช,​ หมดแรง) เตช+สงฺขย > เตชสงฺขย+อํ

กาสํ (โรคไอ) กาส+อํ ป.

สาสํ (โรคหืด) สาส+อํ ป.

ถทฺธาพลํ (กระด้างทื่อและอ่อนเพลีย) ถทฺธ+อพล > ถทฺธาพล+อํ บาฬีฉบับฉัฏฐสังคายนา เป็น ทรํ พลฺยํ, แต่ในอัฏฐกถาและบาฬีฉบับสยามรัฐเป็น ทรํ พาลฺยํ. พาลฺยํ หมายเอา ทุพฺพลภาวํ (ความไม่มีกำลัง), ส่วน คำว่า ทรํ หมายถึง กายทรถํ (ความเร่าร้อนทางกาย, กระวนกระวายกาย). 

ขีณเมโธ (สิ้นปัญญา, หมดปัญญา) ขีณ+เมธา > ขีณเมธ+สิ

นิคจฺฉติ (ถึง, ประสบ, เข้าถึง) นิ+√คมุ+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

สูอย่าเที่ยวกลางคืนให้ดึกนัก ณ เมื่อเห็นความ

สิ้นไปแห่งเดช สูซึ่งเป็นคนโฉดหมดความคิดนั้น

ย่อมเข้าถึงโรคหวัด โรคผอมเหลือง และโรค

เมื่อยอีก ทั้งหมดกำลัง.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

เป็นราชเสวก ไม่ควรมัวเมาในอิสตรีนัก

เพราะสัมผัสเป็นเหตุสิ้นไปแห่งเดช

เมื่อสิ้นเดชอันเป็นเหตุต่อสู้กับความหลง

ก็จะได้ผลคือไอหอบกระวนกระวายและอ่อนกำลัง.

--