๓๕๐. ปรับโทษให้เป็นคุณ

๓๕๐. ปรับโทษให้เป็นคุณ

คุณมทฺธิสมํ มกฺเข, ปเรน กลเห สติ;

อทฺธิสมํ ปกาเสนฺตํ, อนุมตฺตํปิ โทสกํ.

เมื่อทะเลาะกับคนอื่น

พึงนึกถึงคุณของเขาให้เสมอด้วยภูผา,

เพราะสิ่งมีโทษ แม้เล็กน้อย

ย่อมปรากฏเด่นเท่าภูเขา.

(ธรรมนีติ ปกิณณกกถา ๓๕๐, มหารหนีติ ๒๓๗)

--

ศัพท์น่ารู้ :

คุณมทฺธิสมํ ตัดบทเป็น คุณํ+อทฺธิสมํ (คุณ, ความดี + เสมอด้วยภูเขา, ดุจภูเขา) อทฺธิ(อทฺทิ)+สม > อทฺธิสม+อํ = อทฺธิสมํ, ในอภิธาน.คาถา ๖๐๕ เป็น อทฺทิ แปลว่า ภูเขา.

มกฺเข (ประกอบ, เชื่อมโยง) √มกฺข+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ.

ปเรน (ผู้อื่น) ปร+นา สัพพนาม

กลเห (เมื่อทะเลาะ) กลห+สฺมึ

สติ (มีอยู่) สนฺต+สฺมึ

อทฺธิสมํ (เสมอด้วยภูเขา) อทฺธิ+สม > อทฺธิสม+อํ

ปกาเสนฺตํ (ประกาศอยู่, ปรากฎ, โดดเด่น, รุ่งเรือง) ป+√กาส(กาสุ)+อ+อนฺต > ปกาเสนฺต+สิ, ในมหารหนีติ เป็น ปกาเสติ (ย่อมประกาศ, ย่อมปรากฏ).

อนุมตฺตํปิ (แม้นิดหน่อย, เพียงเล็กน้อย) อนุมตฺตํ+อปิ ในมหารหนีติ เป็น อณุมตฺตํว.

โทสกํ (สิ่งที่เป็นโทษ, ที่มีโทษ) โทสก+อํ ในมหารหนีติ เป็น วชฺชกํ.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

เมื่อทะเลาะกับผู้อื่น สูพึงเล็งเห็นคุณ (ของเขา)

ให้เสมอด้วยภูผา เพราะความชั่วแม้น้อย ย่อม

ลอยเด่นเสมอด้วยบรรพต.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

เมื่อทะเลาะกับคนอื่น

สูเจ้าต้องมองเห็นคุณความดีของเขาให้เท่ากับภูผา

เพราะความชั่วนั้น แม้น้อยก็ลอยเด่นเท่าภูเขาได้.

--