๓๕๖. สี่ผู้ควรเสียหาย

๓๕๖. สี่ผู้ควรเสียหาย

อสนฺตุฏฺโฐ ยติ นฏฺโฐ, สนฺตุฏฺโฐปิ มหีปติ;

สสชฺชา คณิกา นฎฺฐา, นิลชฺชา สุกุลคตา. 

พระภิกษุ ไม่สันโดษ ก็เสียหาย

พระราชา สันโดษ ก็เสียหาย

หญิงขายบริการ ขี้อาย ก็เสียหาย

กุลสตรี ไม่มีความอาย ก็เสียหาย.

(ธรรมนีติ ปกิณณกกถา ๓๕๖, มหารหนีติ ๑๘๐, กวิทัปปณนีติ ๓๐๕, จาณักยนีติ ๘๐, โลกนีติ ๑๑๗)

--

ศัพท์น่ารู้ :

อสนฺตุฏฺโฐ (ผู้ไม่สันโดษ) น+สนฺตุฏฺฐ > อสนฺตุฏฺฐ+โย 

ยติ (ผู้สำรวม, ภิกษุ) ยติ+สิ, บางคัมภีร์เป็น ยตี, ในจาณักยนีติ เป็น ทฺวิชา

นฎฺฐา (ฉิบหายแล้ว, เสียหายแล้ว) นส+ต แปลง ต เป็น ฏฺฐ และลบที่สุดธาตุ > น+ฏฺฐ > นฏฺฐ+โย = นฏฺฐา.

สนฺตุฏฺโฐปิ = สนฺตุฏฺโฐ+อปิ (แม้เป็นผู้สันโดษ) 

 มหีปติ, มหีปตี (ผู้เป็นเจ้าแห่งแผ่นดิน, พระราชา) มหี+ปติ > มหีปติ+สิ ในกวิทัปปณนีติ เป็น ปตฺถิ, ส่วนในจาณักยนีติ เป็น ปาถิวา.

สลชฺชา (ผู้มีความละอาย) สห+ลชฺชา > สลชฺชา+สิ, วิ. สห ลชฺชาย ยา วตฺตเตติ สลชฺชา, อิตฺถี. (หญิง ชื่อว่า มีความละอาย เพราะอรรถว่า เธอย่อมเป็นไปกับด้วยความละอาย.) สหบุพพบท พหุพพีหิสมาส.

คณิกา (หญิงงามเมือง, หญิงขายบริการ)คณิกา+สิ

นิลชฺชา (ผู้ปราศจากความละอาย, คนไม่มียางอาย) นิลชฺชา, บางคัมภีร์เป็น นิลฺลชฺชา

สุกุลคตา(หญิงผู้ไปสู่ตระกูลที่ดี, สตรีมีสกุล, กุลสตรี) สุกุลคตา+สิ, ในกวิทัปปณนีติและจาณักยนีติ เป็น กุลตฺถิโย, มหารหนีติ เป็น กุลงฺคนา, โลกนีติ เป็น กุลธีติกา.

______________________

ขอนำคาถาเดียวกันนี้จากคัมภีร์โลกนีติ คาถาที่ ๑๑๗ พร้อมคำแปลและคำโคลงอันไพเราะ จากหนังสือโลกนีติไตรพากย์ ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป มาประกอบไว้ด้วย เพื่อประโยชน์แก่การศึกษาดังต่อไปนี้ :

นฏฺโฐ ยติ อสนฺตุฏฺโฐ, 

สนฺตุฏฺโฐ จ มหีปติ;

ลชฺชา จ คณิกา นฎฺฐา, 

นิลฺลชฺชา กุลธีติกาฯ

นักบวชไม่มักน้อย

หรือมหากษัตริย์มักน้อยเสีย ก็พินาศ

หญิงแพศยามีละอาย

หรือกุลธิดาไม่มีละอาย ก็พินาศ

นักบวชบ่มักน้อย--พินาศ ศีลนา

กษัตริย์สันโดษขาด--ที่ไท้

งามเมืองผิอายอาตม์--—อับทรัพย์ สินแฮ

หญิงเผ่าเว้นอายไซร์--—สุดร้ายฤางาม.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

นักพรตไม่สันโดษต้องฉิบหาย ฝ่ายเท้ามหิบดี

สันโดษเสียก็ฉิบหาย หญิงแพศยามียางอายต้อง

ฉิบหายนางน้อย ลูกสกุลหมดยางอาย ก็ฉิบหาย

เหมือนกัน.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

นักพรตไม่สันโดษก็ต้องพินาศ

พระเจ้าแผ่นดินทรงสันโดษก็พินาศ

หญิงแพศยามีความละอายก็พินาศ

หญิงตระกูลไม่มีความละอายก็พินาศเหมือนกัน.

--