๓๕๕. สี่ผู้ไม่รู้อิ่ม

๓๕๕. สี่ผู้ไม่รู้อิ่ม

น ติตฺติ ราชา ธเนน, ปณฺฑิโตปิ สุภาสิเต;

จกฺขูปิ ปิยทสฺสเน, สาคโรปิ มหาชเล. 

พระราชา ย่อมไม่อิ่ม ด้วยราชทรัพย์,

บัณทิต ย่อมไม่อิ่ม ด้วยคำสุภาษิต;

จักษุ ย่อมไม่อิ่ม ด้วยการดูรูปที่น่ารัก

สมุทรสาคร ย่อมไม่อิ่ม ด้วยน้ำ.

(ธรรมนีติ ปกิณณกกถา ๓๕๕, กวิทัปปณนีติ ๙๖, โลกนีติ ๓๕)

--

ศัพท์น่ารู้ :

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ

ติตฺติ (ความอิ่ม) ติตฺติ+สิ 

ราชา (พระราชา) ราช+สิ แปลง สิ หลังราช พฺรหฺม ศัพท์เป็นต้นเป็น อา ด้วยสูตรว่า สฺยา จ. (รู ๑๑๓) 

ธนมฺหิ (ในทรัพย์) ธน+สฺมิ แปลง สฺมึ เป็น มฺหิ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า สฺมาหิสฺมึนํ มฺหาภิมฺหิ วา. (รู ๘๑), 

ปณฺฑิโตปิ ตัดบทเป็น ปณฺฑิโต+อปิ, 

สุภาสิเต (ในสุภาษิต, คำที่กล่าวดีแล้ว) สุภาสิต+สฺมึ;

จกฺขุปิ ตัดบทเป็น จกฺขุ+อปิ 

ปิยทสฺสเน (ในการดูรูปอันเป็นที่รัก) ปิย+ทสฺสน > ปิยทสฺสน+สฺมึ, 

สาคโร (ทะเล, สาคร) สาคร+สิ 

ชเล (น้ำ, ชล) ชล+สฺมึ

คำว่า ธนมฺหิ (ในทรัพย์), สุภาสิเต (ในสุภาษิต), ปิยทสฺสเน (ในการดูรูปอันเป็นที่รัก) และ ชเล (ในน้ำ) ทั้ง ๔ ศัพท์นี้ประกอบด้วยสัตตมีวิภัตติ ก็จริง, ถึงกระนั้น ก็อาจแปลออกสำเนียงตติยาวิภัตติก็ได้ กล่าวคือ แปลว่า ด้วยทรัพย์, ด้วยสุภาษิต เป็นต้น เพราะสัตตมีวิภัตติสามารถลงในอรรถตติยาวภัตติ (กรณัตถะ) ได้ด้วยสูตรว่า กมฺมกรณนิมิตฺตตฺเถสุ สตฺตมี. (รู ๓๒๔)

________________

ลำดับนี้ขอนำคำแปลและโคลงอันไพเราะจากหนังสือประชุมตรีนีติ (พากย์โลกนีติ) มาประกอบไว้ เพื่อประโยชน์แก่การศึกษาให้ยิ่งขึ้นไป ดังนี้.

น ติตฺติ ราชา ธนมฺหิ,

ปณฺฑิโตปิ สุภาสิเต;

จกฺขุํปิ ปิยทสฺสเน,

ชเล สาคโร น ติตฺติฯ

ท้าวพญา ย่อมไม่อิ่ม ในทรัพย์

ฝ่ายบัณฑิต ย่อมไม่อิ่ม ในสุภาษิต

คนมีตา ย่อมไม่อิ่มในการดูสิ่งที่ชอบ

และทะเล ย่อมไม่อิ่ม ในน้ำ.

ทวยราชบ่ร้างอิ่ม--—ไอศวรรย์

ปราชญ์ฤาอิ่มกองธรรม์--เที่ยงแท้

จักษุฤาอิ่มอัน--เลงรูป

สมุทรฤาอิ่มแอ้--น่านน้ำนองไหล.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

พระราชาไม่ทรงอิ่มด้วยในทรัพย์ แม้บัณฑิตไม่รู้

จักอิ่มในคำสุภาษิต แม้ดวงตาก็ไม่อิ่มในการที่

ชอบใจดูรูป แม้ทะเลหลวงก็ไม่อิ่มในน้ำใหญ่.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

พระเจ้าแผ่นดินไม่ทรงอิ่มในทรัพย์แผ่นดิน

บัณฑิตไม่อิ่มในคำสุภาษิต

ดวงตาไม่อิ่มในการดูรูปงาม ๆ

ทะเลหลวงไม่อิ่มน้ำ.

--