๓๕๙. วอนลาภไปโปรดคนจน

๓๕๙. วอนลาภไปโปรดคนจน

ทุคฺคตํ คจฺฉ โภ ลาภ, ลาโภ ลาเภน ปูรติ;

ถเล ปวุฎฺฐ ปชฺชุนฺน, อาโป อาเปน ปูรติ.

ลาภผู้เจริญ ! โปรดไปหาคนจนเถอะ

คนร่ำรวย เขามีลาภพอแล้ว

ฝนจ๋า ! เจ้าจงตกบนที่เนินเถิด

ทะเล เต็มไปด้วยน้ำพอแล้ว.

(ธรรมนีติ ปกิณณกกถา ๓๕๙, โลกนีติ ๑๔๔)

--

ศัพท์น่ารู้ :

ทุคฺคตํ (คนเข็ญใจ, คนจน) ทุ+คต > ทุคฺคต+อํ 

คจฺฉ (จงไป) คมุ+อ+หิ ปัญจมีวิภัตติ, ภูวาทิ. กัตตุ. แปลง ม ที่สุดแห่ง คมุ ธาตุเป็น จฺฉ ได้บ้าง ในเพราะวิภัตติทั้งหมด ด้วยสูตรว่า คมิสฺสนฺโต จฺโฉ วา สพฺพตฺถ. (รู ๔๔๒), ลบ หิ วิภัตติ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า หิโลปํ วา. (รู ๔๕๒).

โภ (ผู้เจริญ) ภวนฺต+สิ แปลง ภวนฺตุ เป็น โค ในเพราะสิชื่อค ด้วยสูตรว่า โภ เค ตุ. (รู ๑๑๐)

ลาภ (แน่ะลาภ, ลาภเอย) ลาภ+สิ อาลปนวิภัตติ. ลบ ค,สิ วิภัตติ ด้วยสูตรว่า เสสโต โลปํ คสิปิ. (รู ๗๔)

ลาโภ (อ. ลาภ) ลาภ+สิ แปลง สิ เป็น โอ ด้วยสูตรว่า โส. (รู ๖๖)

ลาเภน (ด้วยลาภ) ลาภ+นา แปลง นา เป็น เอน ด้วยสูตรว่า อโต เนน. (รู ๗๙)

ปูรติ (ย่อมเต็ม, บริบูรณ์) ปูร+อ+ติ ทิวาทิ. กัตตุ.

ถเล (ที่ราบ, ที่เนิน) ถล+สฺมึ

ปวุฎฺฐ (จงตก) ป+วุฏฺฐ > ปวุฏฺฐ+หิ ปัญจมีวิภัตติ, ภูวาทิ. กัตตุ. (อันที่จริง วุฏฺฐ ยังไม่เคยพบ, คงมีแต่ วสฺส, วสฺสุ ที่หมายถึงฝนตก, ยังนึกไม่ออกว่า วิธีทำตัวสำเร็จรูปเป็นมาอย่างไร? ฝากผู้รู้ช่วยกันคิดด้วยนะขอรับ)

ปชฺชุนฺน (แน่ะฝน, ฝนเอย) ปชฺชุนฺน+สิ อาลปนวิภัติ.

อาโป (น้ำ) อาป+สิ

อาเปน (ด้วยน้ำ) อาป+นา

--

ในโลกนีติ คาถา ๑๔๔ มีวิธีการใช้ศัพท์แสงที่ต่างกันบ้าง และยังมีข้อความเพิ่มมาอีกหนึ่งบาทคาถา ขอนำคำแปลอีกสำนวนหนึ่งจากโลกนีติไตรพากย์ (พากย์โลกนีติ) ท่านแปลไว้ด้งนี้.

ทุคฺคตํ คจฺฉ เห ลาภ, 

ลาภี ลาเภน ปูรติ;

ถเล ปวสฺส ปชฺชุนฺน, 

สินฺธุ อาเปน ปูรติ;

นตฺถิทํ กมฺมปฺปธานกํฯ

ลาภเวย สูเจ้าควรไปหาผู้ซึ่งยากไร้

คนมั่งมีเขาบริบูรณ์ด้วยทรัพย์แล้ว

ฝนเอย เชิญตกลงในที่แห้งแล้งเถิด

ทะเลนั้นมีน้ำเต็มอยู่แล้ว.

อย่างไรก็ตาม การหาเป็นเช่นดังนี้ไม่

[เหตุเพราะ] อำนาจแห่งกรรมครอบงำอยู่เหนือหมด.

__________________________

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ลาภเอย สูจงไปหาคนเข็ญใจเถิด คนมั่งมีเขา

เต็มไปด้วยลาภ ฝนเอยจงตกบนบกเถิด แม่น้ำ

เต็มไปด้วยน้ำอยู่แล้ว.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

เฮ้ย เจ้าลาภเอ๋ย ! เจ้าจงไปหาคนเข็ญใจเถิด

คนมั่งมีเขามีมากแล้ว

เฮ้ย เจ้าฝนเอ๋ย เจ้าจงไปตกบนบกเถิด

แม่น้ำเขามีน้ำเต็มแล้ว จะเป็นได้หรือ.

--