๓๖๑. ของดีมีน้อย

๓๖๑. ของดีมีน้อย

เสเล เสเล น มาณิกํ, คเช คเช น มุตฺติกํ;

วเน วเน น จนฺทนํ, ฐาเน ฐาเน น ปณฺฑิตํ.

แก้วมณีมีค่า มิได้มี ทุกภูผา, 

แก้วมุกดา มิได้มี ในช้างทุกตัว,

ไม้แก่นจันทน์หอม มิได้มี ทุกป่า, 

นักปราชญ์ มิได้มี ทุกที่ไป.

(ธรรมนีติ ปกิณณกกถา ๓๖๑, กวิทัปปณนีติ ๘๒, โลกนีติ ๗, จาณักยนีติ ๕๕)

--

ศัพท์น่ารู้ : 

เสเล เสเล (ทุก ๆ ภูเขา) เสล+สฺมึ

น (ไม่, หามิได้) ทั้ง ๔ ศัพท์เป็นนิบาตบอกปฏิเสธ

มาณิกํ (แก้วมณี, อ่าง, ไห, ขวด) มณิก+อํ บ้างคัมภีร์เป็น มณิกํ ก็มี

คเช คเช (ทุก ๆ ตัวช้าง, ช้างทุกเชือก)  คช+สฺมึ

มุตฺติกํ (แก้วมุกดา) มุตฺติก+อํ, ศัพท์เดิมเป็น มุตฺตา (แก้วมุกดา) เป็นอิตถีลิงค์.

วเน วเน (ทุก ๆ ป่า) วน+สฺมึ

จนฺทนํ (ไม้จันทน์หอม) จนฺทน+อํ ศัพท์นี้เป็นได้ทั้ง ป./นป.

ฐาเน ฐาเน (ทุก ๆ ที่, ทุกแห่งไป) ฐาน+สฺมึ

ปณฺฑิตํ (บัณฑิต, คนฉลาด, ผู้มีปัญญา) ปณฺฑิต+อํ, ศัพท์นี้ในกวิทัปปณนีติเป็น ปณฺฑิโต. แต่ในธัมมนีติและโลกนีติเป็น ปณฺฑิตํ. ปณฺฑิต เป็นคุณศัพท์ นิยมใช้เป็นปุงลิงค์, ในที่นี้ใช้เป็นกรรม ปณฺฑิต+อํ ทุติยาวิภัตติ เวลาแปลต้องใส่ประธาน และกิริยาเข้ามาเอง, เช่น ปุคฺคโล อ. บุคคล ลภติ ย่อมได้ ปณฺฑิตํ ซึ่งบัณฑิต ฐาเน ฐาเน ในฐานะ ๆ = ในทุกที่ น หามิได้. อย่างนี้เป็นตัวอย่าง ส่วนบางศัพท์เป็นประธานได้ เป็นกรรมก็ได้ เป็นประธานก็ได้ เช่น จนฺทนํ = จนฺทน+อํ หรือ จนฺทน+สิ เพราะเป็นได้สองลิงค์.

_____________________

ลำดับนี้ขอนำบาฬีในโลกนีติและคำแปลพร้อมโคลงอันไพเราะจาก ในโลกนีติไตรพากย์ (พากย์โลกนีติ) มาประกอบไว้ เพื่อความเป็นพหูสูตรต่อไป ดังนี้ 

เสเล เสเล น มาณิกํ, คเช คเช น มุตฺติกํ;

วเน วเน น จนฺทนํ, ฐาเน ฐาเน น ปณฺฑิตํ

ดวงมณีมิใช่จะมีทุกจอมผา

ดวงมุกดามิใช่จะอยู่ทุกช้างมัน

อันไม้จันทน์ฤจะพบทุกไพรสนฑ์

บัณฑิตชนฤสถิตทุกถิ่นสถาน.

มณีค่ามหาห่อนได้--—ทุกเขา

ดวงมุกดาฤาเอา--—ทุกช้าง

จันทน์แดงบ่ดาดเนา--ทั่วทุก ป่าแฮ

เวียงใหญ่ทุกทิศสร้าง--ปราชญ์สร้องสุดหา.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ดวงมณีบ่ห่อนมีทุกภูผา 

แก้วมุกดามิใช่อยู่ทุกช้างมัน 

อันไม้จันทน์ฤจะมีทุกไพรสณฑ์ 

บัณฑิตชนก็ไม่มีทุกหนแห่ง.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ดวงมณีมิใช่มีทุกภูผา

คดมุกดาก็มิได้มีทุกช้างมัน

ไม้จันทน์ก็มิได้มีทุกราวป่า

บัณฑิตชาติสาธุชนก็มิได้มีทุกแห่งหน.

--