๓๖๒. หนึ่งในแสน

๓๖๒. หนึ่งในแสน

สเตสุ ชายเต สูโร, สหสฺเสสุ จ ปณฺฑิโต;

วากฺยํ สตสหสฺเสสุ, จาโค ภวติ วา นวา.

ในร้อยคนจะมีคนกล้าสักหนึ่งคน

ในพันคนจะมีบัณฑิตสักหนึ่งคน

ในแสนคนจะผู้กล้าสละสักหนึ่งคน

หรือบางทีอาจจะไม่มีเลยก็ได้.

(ธรรมนีติ ปกิณณกกถา ๓๖๒, มหารหนีติ ๑๗, กวิทัปปณนีติ ๔๙)

--

ศัพท์น่ารู้ : 

สเตสุ (ในร้อย.., ในจำนวนร้อย..) สต+สุ

ชายเต (ย่อมเกิด) √ชน+ย+เต ทิวาทิ. กัตตุ, แปลงที่สุดธาตุเป็น อา ด้วยการโยควิภาค(การแบ่งสูตร) ว่า ชนาทีนมา. จากสูตรเต็มว่า ชนาทีนมา ติมฺหิ จ. (รู ๖๑๙)

สูโร (คนกล้า, กล้าหาญ)  สูร+สิ

สหสฺเสสุ (ในพัน.., ในจำนวนพัน..) สหสฺส+สุ

จ (ด้วย, และ) นิบาต

ปณฺฑิโต (บัณฑิต, ผู้ฉลาด) ปณฺฑิต+สิ

วากฺยํ (คำที่เขาควรพูด, คำพูด, พากย์) วจ+ณฺย กิจจปัจจัยในกิตก์ > วากฺย+สิ นป., ในกวิทัปปณีติและมหารหนีติ เป็น วุตฺตา,

สตสหสฺเสสุ (ในแสน.., ในจำนวนแสน..)  สต+สหสฺส > สตสหสฺส+สุ วิเคราะห์ว่า ทสสหสฺสสฺส ทสคุณิตํ สตสหสฺสํ. (หมื่นสิบคุณด้วยสิบ ชื่อว่า สตสหัสสะ หนึ่งแสน).

จาโค (การบริจาค, การให้) จาค+สิ , ในกวิทัปปณนีติ และมหารหนีติ เป็น ทาตา (ผู้ให้, นักบริจาค)

ภวติ (ย่อมมี) ภู+อ+ติ  ภูวาทิ. กัตตุ.

วา (หรือ, บ้าง) วา ศัพท์ มาคู่กันนิยมแปลตัวหน้าว่า “หรือ” ตัวหลังว่า “หรือว่า” เช่น ภวติ วา (ย่อมมีบ้าง) น วา ภวติ (หรือว่าย่อมไม่มี)

น วา (หรือไม่มี, ไม่มีบ้าง, บ้างหามิได้, ไม่มีเลย)  เป็นนิบาต

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ในร้อยคนจะมีคนกล้าผุดขึ้นสักคนหนึ่ง 

ในพันคนจะมีบัณฑิตมีคารมสักคนหนึ่ง 

ในแสนคนจะมีคนบริจาคสักคนหนึ่ง

หรืออาจไม่มีเลย.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ในร้อยคนจะหาคนกล้าได้คนหนึ่ง

ในพันคนจะหาคนรู้วิชาได้คนหนึ่ง

แต่ในแสนคนจะหาคนเสียสละได้หรือไม่ ยังสงสัย.

--