๓๖๖. คิดถึงตามเวลา

๓๖๖. คิดถึงตามเวลา

อุกฺกฏฺเฐ สูรมิจฺฉนฺติ, โกลาหเล สุภาสิตํ;

ปิยํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ, อตฺถกิจฺเจสุ ปณฺฑิตํ.

ในเวลาฉุกเฉินต้องการคนกล้า

ในเวลาโกลาหลต้องการคำสุภาษิต

ในเวลาข้าวน้ำสมบูรณ์ต้องการคนที่รัก

ในเวลามีกิจธุระสำคัญต้องการบัณฑิต.

(ธรรมนีติ ปกิณณกกถา ๓๖๖, กวิทัปปณนีติ ๒๗, สูรัสสตีนีติ ๓๕, โลกนีติ ๕๔)

--

ศัพท์น่ารู้ : 

อุกฺกฏฺเฐ (อุกฤษฏ์, เลิศ, ประเสริฐ, สูงยิ่ง, ในยามฉุกเฉิน) อุกฺกฏฺฐ+สฺมึ

สูรมิจฺฉนฺติ ตัดบทเป็น สูรํ+อิจฺฉนฺติ (ชน ท. ย่อมปรารถนา ซึ่งคนกล้าหาญ)

สูรํ (ซึ่งคนกล้า) สูร+อํ

อิจฺฉนฺติ (ย่อมปรารถนา, ต้องการ, ประสงค์, มุ่งมาย) √อิสุ+อ+อนฺติ แปลงที่สุดธาตุแห่ง อิสุ และ ยมุ ธาตุเป็น จฺฉ ด้วยสูตรว่า อิสุยมูนมนฺโต จฺโฉ วา. (รู ๔๗๖)

โกลาหเล (ในความโกลาหล, ในเวลาวุ่นวาย) โกลาหล+สฺมึ

สุภาสิตํ (ความจริง, คำสุภาษิต) สุภาสิต+อํ,  = การสื่อสารที่ตรงประเด็น?

ปิยํ (คนที่รัก, ญาติสนิทมิตรสหาย)  ปิยํ+อํ

อนฺนญฺจ ปานญฺจ คงเป็นการคัดลอกมาผิด ที่ถูกควรเป็น อนฺนปานมฺหิ (ในข้าวและน้ำ, ในการกินและดื่ม) อนฺนปาน+สฺมึ, โปรดดูเทียบเคียงจาก กวิทัปปณนีติ.

อตฺถกิจฺเจสุ (ในเวลากิจอันเป็นประโยชน์ ท.) อตฺถ+กิจฺจ > อตฺถกิจฺจ+สุ, ส่วนในกวิทัปปณนีติ เป็น อตฺเถ ชาเต (ในประโยชน์เกิดมี, เวลามีเรื่องสำคัญ).

ในอภิธานัปปทีปิกา คาถา ๗๘๕ กล่าวว่า อตฺถ ศัพท์มีอรรถ ๙ อย่าง ดังนี้.

อตฺโถ ปโยชเน สทฺทา, ภิเธยฺเย วุทฺธิยํ ธเน. 

วตฺถุมฺหิ การเณ นาเส, หิเต ปจฺฉิมปพฺพเต.

อตฺถ ศัพท์ พึงมีในอรรถ ๙ อย่างคือ ปโยชเน -ในประโยชน์, สทฺทาภิเธยฺเย -ในอรรถที่ศัพท์กล่าวถึง, วุฑฺฒิยํ -ในความเจริญ, วตฺถุมฺหิ -ในเรื่อง, การเณ -ในเหตุ, นาเส - ในความพินาศ, หิเต ในประโยชน์เกื้อกูล, ปจฺฉิมปพฺพเต -ในภูเขาทิศตะวันตก. (ที่มาสุตตนิปาต อาลาวกสุตต อัฏฐกถา)

--

ขอนำคาถาเดียวกันนี้จากคัมภีร์กวิทัปปณนีติ (คาถาที่ ๒๗) มาเทียบเคียงไว้ เพื่อจดจำและนำไปปรับใช้ให้ถูกต้อง ต่อไป.

อุกฺกฏฺเฐ สูรมิจฺฉนฺติ, มนฺตีสุ อกุตูหลํ;

ปิยญฺจ อนฺนปานมฺหิ, อตฺเถ ชาเต จ ปณฺฑิตํฯ

ในยามฉุกเฉิน ปรารถนาคนกล้า,

ในยามปรึกษา ปรารถนาคนหนักแน่น;

ในยามข้าวน้ำสมบูรณ์ ปรารถนาคนที่รัก,

ในยามคับขัน ปรารถนาบัณฑิตผู้ฉลาด.

____________

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ในเวลาเกิดศึก จำปรารถนานักรบกล้าในเวลา

โกลาหลจำปรารถนาคำสุภาษิต แลจำปรารถนา

คนสนิทในเวลาบริโภคข้าวน้ำ ในยามทำกิจมี

ประโยชน์ จำปรารถนาบัณฑิต.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ในยามศึกต้องการทหารกล้า

ยามโกลาหลต้องการคำสุภาษิต

ยามกินยามนอนต้องการคนสนิท

ยามทำประโยชน์กิจต้องการบัณฑิตเป็นที่ปรึกษา.

--