๓๖๗. สิ่งที่ควรทรงไว้ ๔

๓๖๗. สิ่งที่ควรทรงไว้ ๔

กปเณ ธารเย* มิตฺตํ, ทุพฺภิกฺเข ธญฺญํ ธารเย;

สภายํ ธารเย สิปฺปํ, สงฺคหานิ มหีตเล.

ทรงมิตรไว้ในเวลาตกยาก

สะสมข้าวไว้ในเวลาทุพภิกขภัย

ทรงความรู้ไว้ในเวลาเข้าที่ประชุม

ทรงการช่วยเหลือกันไว้บนพื้นแผ่นดิน.

(ธรรมนีติ ปกิณณกกถา ๓๖๗)

--

ศัพท์น่ารู้ : 

กปเณ (คนกำพร้า, คนเข็ญใจ; จน, ทุกข์, ลำบาก, มีค่าน้อย) กปณ+สฺมึ

ธารเย (ทรงไว้, แบกไว้, เก็บไว้, รักษา) ธร+ณย+เอยฺย จุราทิ. กัตตุ. * เดิมเป็น ตารเย เข้าใจว่าเป็นคำที่คัดลอกผิด ได้แก้เป็น ธารเย เพื่อให้เหมาะสมกับบริบท.

มิตฺตํ (มิตร, เพื่อน) มิตฺต+อํ

ทุพฺภิกฺเข (ทุพภิกษา, ข้าวยากหมากแพง) ทุ+ภิกฺขา > ทุพฺภิกฺข+สฺมึ

ธญฺญํ (อาหาร, ข้าว) ธญฺญ+อํ

สภายํ (สภา, ที่ประชุม, ชุมชน) สภา+สฺมึ

สิปฺปํ (ศิลปะ, ความรู้, วิชา) สิปฺป+อํ

สงฺคหานิ (การสงเคราะห์, การรวบรวม ท.) สงฺคห+โย นป.

มหีตเล (พื้นแห่งแผ่นดิน, มหิดล) มหี+ตล > มหีตล+สฺมึ

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

พึงทรงความเป็นมิตรไว้เผื่อเวลาตกยาก 

พึงเก็บรวมข้าวเปลือกไว้เผื่อเวลาข้าวแพง 

พึงทรงความรู้ไว้เผื่อที่ประชุม 

พึงทรงสังคหะธรรมไว้ในมหิดล.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

พึงผูกมิตรเพื่อคราวตกไร้

พึงสะสมอาหารเพื่อคราวหากยาก

พึงหาความรู้เพื่อคราวประชุม

เพราะฉะนั้น ในแผ่นดินนี้ควรสงเคราะห์กันไว้.

--