๓๖๙. ผิดที่ราศีหมอง

๓๖๙. ผิดที่ราศีหมอง

หํโส มชฺเฌ น กากานํ, สีโห คุนฺนํ น โสภเต;

คทฺรภานํ น ตุรงฺโค, พาลานญฺจ น ปณฺฑิโต.

หงษ์อยู่ท่ามกลางฝูงกาย่อมไม่งาม

ราชสีห์อยู่ท่ามกลางฝูงโคก็ไม่งาม

ม้าดีอยู่ท่ามกลางฝูงลาก็ไม่งาม, 

บัณฑิตอยู่ท่ามกลางหมู่คนพาลก็ไม่สง่า.

(ธรรมนีติ ปกิณณกกถา ๓๖๙, มหารหนีติ ๔๙, กวิทัปปณนีติ ๙๓, โลกนีติ ๒๔)

--

ศัพท์น่ารู้ : 

หํโส (นกหงษ์, หงส์) หํส+สิ 

มชฺเฌ (ในท่ามกลาง) มชฺฌ+สฺมึ 

น (ไม่, หามิได้)  นิบาตบอกปฏิเสธ

กากานํ (แห่งกา ท.) กาก+นํ,

สีโห (สีหะ, ราชสีห์) สีห+สิ 

คุนฺนํ (แห่งโค, วัว ท.) โค+นํ, 

โสภเต (ย่อมงาม, โสภา) √สุภ+อ+เต ภูวาทิ. กัตตุ.

คทฺรภมชฺเฌ (ในท่ามกลางแห่งลา, ใน) คทฺรภ+มชฺฌ > คทฺรภมชฺฌ+สฺมึ

ตุรงฺโค (ม้า, ตุรงค์) ตุรงฺค+สิ, 

พาลมชฺเฌว ตัดบทเป็น พาลมชฺเฌ+เอว (ท่ามกลางในคนพาล, ในหมู่คนพาล+นั่นเทียว)  พาล+มชฺฌ > พาลมชฺฌ+สฺมึ, เอว เป็นนิบาต 

ปณฺฑิโต (บัณฑิต, ผู้มีปัญญา) ปณฺฑิต+สิ

_____________________

ขอนำคาถาเดียวกันนี้ จากโลกนีติปาฬิ คาถา ๒๔ พร้อมคำแปลอีกสำนวนและคำโคลงอันไพเราะ จากโลกนีติไตรพากย์ (พากย์โลกนีติ) มาประกอบไว้ เพื่อประโยชน์เกื้อกูลแก่การศึกษาให้ยิ่งขึ้นไป ดังนี้.

หํโส มชฺเฌ น กากานํ, 

สีโห คุนฺนํ น โสภเต;

คทฺรภมชฺเฌ ตุรงฺโค, 

พาลมชฺเฌ จ ปณฺฑิโตฯ

หงส์ ปนเปกับฝูงกา

สีห ปนเปกับฝูงงัว

ม้า ปนเปกับฝูงลา

และ บัณฑิตปนเปกับหมู่พาล

[เหล่านี้] ไม่งามเลย.

ฝูงหงส์หลงเข้าสู่--—ฝูงกา

สีหราชเคียงโคณา--คลาดเคล้า

ม้าต้นระคนลา--เลวชาติ

นักปราชญ์พาลพาเต้า--สี่นี้ไฉนงาม.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

หงส์ตกในท่ามกลางฝูงกา ไม่มีสง่า 

สีหราชปนโค ก็หมดงาม 

ม้าเคียงลาก็หมดสวย 

บัณฑิตเข้าหมู่พาลก็ไม่งาม.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

หงส์ตกอยู่ในฝูงกาก็หมดสง่า

สีหราชตกในฝูงโคก็หมดสง่า

ม้าเคียงลาก็หมดสง่า

บัณฑิตตกฝูงพาลก็หมดสง่าเช่นกัน.

--