๓๗๑. มิตรแท้ ศัตรูจริง

 ๓๗๑. มิตรแท้ ศัตรูจริง

นตฺถิ วิชฺชาสมํ มิตฺตํ, นตฺถิ พฺยาธิสโม ริปุ;

นตฺถิ อตฺตสมํ เปมํ, นตฺถิ กมฺมปรํ พลํ.

มิตร ที่จะเสมอด้วยวิชาไม่มี,

ศัตรู ที่เสมอด้วยความเจ็บป่วย ไม่มี;

ความรัก ที่เสมอด้วยรักตนเอง ไม่มี, 

กำลัง ที่จะแรงไปว่าแรงแห่งกรรม ไม่มี.

(ธรรมนีติ ปกิณณกกถา ๓๗๑,​ มหารหนีติ ๒๔๙, กวิทัปปณนีติ ๘๙, โลกนีติ ๒๓)

--

ศัพท์น่ารู้ : 

นตฺถิ (มีอยู่ หามิได้, ไม่มี) น+อตฺถิ, น เป็นนิบาต,​ ส่วน อตฺถิ เป็นได้ทั้งกิริยาอาขยาตและนิบาตก็ได้

วิชฺชาสมํ (เสมอด้วยวิชา, สมด้วยความรู้) วิชฺชา+สม > วิชฺชาสม+สิ

มิตฺตํ (มิตร, เพื่อน) มิตฺต+สิ นป.

พฺยาธิสโม (เสมอด้วยความป่วย, สมด้วยพยาธิ) พฺยาธิ+สม > พฺยาธิสม+สิ

ริปุ (ข้าศึก,​ ศัตรู) ริปุ+สิ ป.

อตฺตสมํ  (เสมอด้วยตนเอง, สมกับตน) อตฺต+สม > อตฺตสม+สิ

เปมํ (ความรัก, เปรม) เปม+สิ นป.

กมฺมปรํ (อื่นกว่ากรรม, ยิ่งกว่ากรรม) กมฺม+ปร > กมฺมปร+สิ, ส่วนโลกนีติและกวิทัปปณนีติ เป็น กมฺมสมํ (เสมอด้วยกรรม)

พลํ (กำลัง, พละ, พล) พล+สิ นป.

_________________

ส่วนในโลกนีติ คาถา ๒๓ มีข้อศัพท์ต่างกันเล็กน้อย พร้อมกันนี้ขอคัดลอกคำแปลและคำโคลงอันไพเราะจากโลกนีติไตรพากย์ (พากย์โลกนีติ) มาประกอบไว้ เพื่อประโยชน์แก่การศึกษาให้ยิ่งขึ้นไป ดังนี้

นตฺถิ วิชฺชาสมํ มิตฺตํ, 

น จ พฺยาธิสโม ริปุ;

น จ อตฺตสมํ เปมํ, 

น จ กมฺมสมํ พลํฯ

ไม่มีละ มิตรที่จะมีค่าเท่าวิชา

ไม่มีเลย ศัตรูที่จะมีอำนาจเท่าพยาธิ

ไม่มีเลย ความรักอื่นจะแรงเท่ารักตน

ไม่มีเลย กำลังอื่นที่จะแรงเท่าเทียมกรรม.

มีสินฤาเท่าผู้--มีคุณ

ข้าศึกฤาปานปุน--—พยาธิ์ไซร์

รักใดจักเพิ่มพูน--—รักอาต มานา

แรงอื่นฤาจักได้--—เท่าด้วยแรงกรรม

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ไม่มีมิตรอันจะเสมอด้วยวิทยา 

ไม่มีข้าศึกอันจะเทียมพยาธิ 

ไม่มีความรักเสมอด้วยเสมอ 

ไม่มีกำลังยิ่งกว่ากรรม.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ไม่มีเพื่อนที่ไหนจะเท่าวิชา

ไม่มีข้าศึกที่ไหนจะเท่าพยาธิ

ไม่มีความรักอะไรจะเท่าความรักตัวเอง

ไม่มีกำลังอะไรจะเท่ากำลังกรรม.

--