๓๗๒. ขี้เมาฤาจะมีสัจจะ

๓๗๒. ขี้เมาฤาจะมีสัจจะ

อิตฺถิมิสฺโส กุโต สีลํ, มํสภกฺโข กุโต ทยํ;

สุราปาโน กุโต สจฺจํ, มหาโกโธ กุโต ตปํ.

คนคลุกคลีกับสตรี จะมีศีลแต่ไหน

คนกินเนื้อสัตว์ จะมีความกรุณาแต่ไหน

คนขี้เมา จะหาสัจจะแต่ที่ไหน

คนโกรธจัด จะมึตบะได้อย่างไร.

(ธรรมนีติ ปกิณณกกถา ๓๗๒, มหารหนีติ ๒๒๙, กวิทัปปณนีติ ๓๒๓, โลกนีติ ๑๓๘)

--

ศัพท์น่ารู้ : 

อิตฺถิมิสฺโส (คนปะปนกับหญิง, ผู้คลุกคลีกับสตรี) อิตฺถี+มิสฺส > อิตฺถิมิสฺส+สิ, ในมหารหนีติ เป็น ถีสํสคฺเค กุโต สุทฺโธ (ในเพราะการคลุกคลีกับสตรี จะผู้หมดจดแต่ที่ไหน?)

กุโตสีลํ (จะมีศีลแต่ไหน, หรือจะมีศีล) กุโต+สีลํ, หรือจะเขียนแยกกันก็ได้ เป็น กุโต สีลํ ก็ได้, คำแปลเหมือนกัน แม้บทอื่นก็พึงทราบโดยนัยนี้.

มํสภกฺโข (ผู้เคี้ยวกินเนื้อ, การกินเนื้อสัตว์) มํส+ภกฺข > มํสภกฺข+สิ

กุโตทยํ (จะมีกรุณาแต่ไหน, มีความสงสารได้อย่างไร) กุโต+ทยา > กุโตทย+สิ

สุราปาโน (คนดื่มสุรา) สุรา+ปาน > สุราปาน+สิ

กุโตสจฺจํ (จะมีสัตย์แต่ไหน, มีสัจจะมาแต่ไหน) กุโต+สจฺจ > กุโตสจฺจ+สิ

มหาโกโธ (คนขี้โกรธ) มหนฺต+โกธ > มหาโกธ+สิ

กุโตตปํ (จะมีตบะแต่ไหน, จะมีความเพียรแต่ไหน) กุโต+ตป > กุโตตป+สิ

ส่วนในมหาหรนีติท่านใช้เป็น ถีสํสคฺเค, มํสภกฺเข, สุราปาเน, ปโกธมฺหิ 

___________________

คาถานี้ ในโลกนีติ คาถา ๑๓๘ มีข้อความต่างกันพอสมควร  ขอคัดลอกทั้งบาฬีพร้อมทั้งคำแปลและคำโคลงอันไพเราะ จากโลกนีติไตรพากย์ (พากย์โลกนีติ) มาประกอบไว้ เพื่อประโยชน์แก่การศึกษาให้ยิ่งขึ้นไป ดังนี้

อิตฺถิมิสฺเส กุโต สีลํ, มํสภกฺเข กุโต ทยา;

สุรา ปาเน กุโต สจฺจํ, มหาโลเภ กุโต หิรี;

มหาตนฺเท กุโตสิปฺปํ, มหาโกเธ กุโต ธนํฯ

บางฉบับเป็น 

อิตฺถิมิสฺโส กุโต สีลํ(สีตํ), มํสภกฺโข กุโต ทยํ;

สุราปาเน กุโต สจฺจํ, มหาโลโภ กุโต ลชฺชํ;

มหาตนฺโท กุโต สิปฺปํ, มหาโกโธ กุโต ธนํฯ

เกลือกกลั้วกับสตรีจะมีความสงบอย่างไร

ผู้กินมางสะ หรือจะมีเมตตา

ผู้เมาสุรา หรือจะมีสัตย์

ผู้ละโมมจัด หรือจะมีความละอาย

ผู้เกียจคร้านมากมาย หรือจะมีศิลป

ผู้มีโทษะร้าย หรือจะมีทรัพย์

มักเมาหมดสัตย์ถ้อย--—เจรจา

แรงโลภละอายหา--ห่อนได้

มักเนื้อหน่ายกรุณา--—เป็นเที่ยง

บรรพชิตหญิงอยู่ใกล้--—แกล่สิ้นศีลแสวง

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

นักธรรมมั่วสุมด้วยหญิง จะมีศีลอย่างไร ผู้มี

เนื้อเป็นภักษา ฤจะหาความเมตตา นักเลงสุรา

ฤาจะหาความสัตย์ คนโกรธจัด ฤจะหาตบะธรรม.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

นักพรตมั่วสุมกับหญิงจะมีศีลอย่างไร

ผู้กินเนื้อเป็นอาหารจะมีเมตตาได้อย่างไร

คนขี้เมาจะหาความจริงได้อย่างไร

คนโกรธจัดจะหาตบะได้อย่างไร.

--