๓๗๓. งานหนักฤาจะมีแก่คนเก่ง

๓๗๓. งานหนักฤาจะมีแก่คนเก่ง

กฺวาติภาโร สมตฺถานํ, กึ ทูโร พฺยวหารินํ;

โก วิเทโส สวิชฺชานํ, โก ปโร ปิยวาทินํ.

ภาระหนักหรือจะมีแก่ผู้มีความสามารถ

หนทางไกลหรือจะมีแก่พวกขโมย

ต่างถิ่นหรือจะเป็นปัญหาแก่ผู้วิชาความรู้

คนแปลกหน้าหรือจะมีแก่คนพูดจาน่ารัก.

(ธรรมนีติ ปกิณณกกถา ๓๗๓, มหารหนีติ ๑๙, จาณักยนีติ ๗๓)

--

ศัพท์น่ารู้ : 

กฺวาติภาโร ตัดบทเป็น โก+อติภาโร (อะไร, ใคร + ภาระหนัก, งานหนัก, ภาระสำคัญ),  โก (หรือ, อะไร) กึ+สิ สัพพนาม, อติภาโร (ภาระหนัก) อติภาร+สิ

สมตฺถานํ (แก่ผู้มีความสามารถ ท.), สมตฺถ+นํ

กึ (หรือ, อะไร) กึ+สิ สัพพนาม

ทูโร ค.​, นป. ไกล, ห่าง; ที่ไกล

พฺยฺวหารินํ = พฺยวหารีนํ (แก่ผู้นำไป, แก่ขโมย ท.) พฺยาวหารี+นํ, ในจาณักยนีติ เป็น พฺยวสายี

วิเทโส (สถานที่แปลก, ต่างประเทศ, ต่างเมือง) วิเทส+สิ

สวิชฺชานํ (แก่คนมีความรู้, ผู้มีวิชา ท.) สห-วิชฺชา > สวิชฺช+นํ 

ปโร (อื่น,​อันอื่น, คนอื่น, ต่าง, ภายนอก, เบื้องหน้า) ปร+สิ 

ปิยวาทินํ = ปิยวาทีนํ (แก่ผู้มีปกติพูดจาน่ารัก, คนพูดจาน่ารัก) ปิยวาที+นํ

________________

หลักการใช้ กึ ศัพท์ :

กึ ศัพท์ถ้ามี จิ อยู่ท้าย เช่น โกจิ, กาจิ กิญฺจิ เป็นต้น มีอรรถว่า น้อย นิยมแปลว่า ไรๆ

กึ ศัพท์ถ้ามี ย อยู่หน้า และมี จิ อยู่ท้าย เช่น โยโกจิ ยากาจิ ยํกิญฺจิ เป็นต้น มีอรรถว่า ทั้งหมดทั้งสิ้น นิยมแปลว่า อย่างใดอย่างหนึ่ง

กึ ศัพท์ถ้าอยู่เดียวโดดๆ เช่น โก, กา, กึ เป็นต้น มีอรรถว่า คำถาม แปลว่า อะไร,​ ใคร เป็นต้น.  เป็นได้ทั้งสามลิงค์ โก แจกเหมือน สพฺโพ, สพฺเพ. กา แจกเหมือน สพฺพา, สพฺพาโย. กึ แจกเหมือน สพฺพํ สพฺพานิ.

โบราณาจารย์ท่านแต่งคาถาให้ช่วยจำได้ง่าย ดังนี้ว่า..

จินฺโต กา โก จ กึ สทฺโท, อปฺปกตฺถสฺส วาจโก;

ยการยุตฺโต อาทิมฺหิ, สกลตฺถสฺส วาจโก;

อจินฺโต จ อยาทิ จ, ปุจฺฉาวาจกสมฺมโต.

กา, โก, กึ ศัพท์ มี จิ เป็นที่สุด, กล่าวอรรถว่า เล็กน้อย, นิดหน่อย.

ที่มี ย อยู่หน้า (มี จิ ต่อท้าย), กล่าวอรรถว่า ทั้งหมด.

ส่วนที่ไม่มี จิ ต่อท้าย ไม่มี ย อยู่หน้า, รู้กันแล้วว่า กล่าวการถาม.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ผู้มีสามารถมาก รับภาระอะไรเล่าจะรู้สึกหนัก

ขโมยวิ่งหนีเขา ทางไหนเล่าจะเชื่อว่าไกล 

คนมีวิทยาไปประเทศไหนเล่าจะรู้สึกแปลก 

คนพูดน่ารัก พบใครเล่าจะไม่รู้สึกเป็นกันเอง.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

คนสามารถจะมีภาระอะไรเล่าจะหนัก

ขโมยวิ่งหนีเขาทางไหนเล่าจะไกล

คนมีวิชาความรู้ไปประเทศไหนเล่าจะรู้สึกแปลก

คนพูดน่ารักใครเล่าจะว่าเป็นคนอื่น.

--