๓๗๖. อย่าให้เลอะเลือน

๓๗๖. อย่าให้เลอะเลือน

ปญฺจรตฺยา สุคนฺธพฺพา, สตฺตรตฺยา ธนุคฺคหา;

เอกมาสา สุภริยา, อฑฺฒมาสา สิสฺสา มลา ฯ

เว้นซ้อมดนตรี ห้าวันเลอะเลือน

เว้นซ้อมยิงธนู เจ็ดวันเลอะเลือน

ห่างภริยาที่รัก หนึ่งเดือนอาจเป็นอื่น

เว้นการศึกษา ครึ่งเดือนก็ลืมหมด.

(ธรรมนีติ ปกิณณกกถา ๓๗๖, กวิทัปปณนีติ ๓๐๑, โลกนีติ ๙๗)

--

ศัพท์น่ารู้ : 

ปญฺจรตฺยา (ห้าราตรี, ห้าคืน, ห้าวัน) ปญฺจ+รตฺติ > ปญฺจรตฺติ+สฺมา, รตฺยา แยกเป็น รตฺติ+สฺมา, หรือ รตฺติ+สฺมึ ก็ได้, แปลง สฺมา เป็น อา ด้วยสูตรว่า อมา ปโต สฺมึสฺมานํ วา. (รู ๑๙๔), แปลง สฺมี เป็น อา ด้วย จ ศัพท์ในสูตรว่า อาทิโต โอ จ. (รู ๑๘๖), แปลง อิ เป็น ย ด้วยสูตรว่า ปสญฺญสฺส จ. (รู ๑๘๕), ลบ ตฺ ตัวหนึ่งเสีย ด้วย จ ศัพท์ในสูตรว่า พฺยญฺชโน จ วิสญฺโญโค.(รู ๕๖).

สุคนฺธพฺพา (นักดนตรี) สุคนฺธพฺพ+โย, ศัพท์ว่า คนฺธพฺพา (ดนตรี, เพลง) อิต.

สตฺตรตฺยา (เจ็ดราตรี, เจ็ดคืน, เจ็ดวัน) สตฺต+รตฺติ > สตฺตรตฺติ+สฺมา

ธนุคฺคหา (การถือเอาธนู, การเรียนวิชายิงธนู) ธนุ+คห, หรือ ธนุ+อุคฺคห > ธนุคฺคห+โย

เอกมาสา (หนึ่งเดือน, เดือนหนึ่ง) เอก+มาส > เอกมาส+สฺมา

สุภริยา (ภริยาที่ดี, เมียที่รัก) สุภริยา+สิ

อฑฺฒมาสา (เดือนด้วยทั้งกึ่ง, ครึ่งเดือน) อฑฺฒ+มาส > อฑฺฒมาส+สฺมา

สิสฺสา (ศิษย์, นักศึกษา ท.) สิสฺส+โย

มลา (มนทิน, เศร้าหมอง, เสื่อม, เลอะ) มล+โย

______________________

คาถานี้ ในโลกนีติ คาถา ๙๗ มีข้อเหมือนกันครับ  ขอนำบาฬีพร้อมทั้งคำแปลและคำโคลงอันไพเราะ จากโลกนีติไตรพากย์ (พากย์โลกนีติ) มาประกอบไว้ เพื่อประโยชน์แก่การศึกษาให้ยิ่งขึ้นไป ดังนี้

๙๗.

ปญฺจรตฺยา สุคนฺธพฺพา, 

สตฺตรตฺยา ธนุคฺคหา;

เอกมาสา สุภริยา, 

อฑฺฒมาสา สิสฺสา มลาฯ

นักดนตรี [ว่างซ้อม] ก็เสื่อมใน ๕ วัน

นักธนู ใน ๗ วัน

ภริยาดี ใน ๑ เดือน

ศิษย์ ในครึ่งเดือน.

ห้าวันเว้นหัดซ้อม--—เสียพิณ พาทย์แฮ

เจ็ดวันเสียษาศิลป์--—น่าไม้

เดือนหนึ่งจากเมียผิน--—พักตร์อื่น ไปนา

ครูจากกึ่งเดือนได้--—ศิษย์นั้นโลเล

ส่วนคำโคลงอีกสำนวนหนึ่ง ที่คุ้นกันดี มีข้อความคล้ายกัน ว่าดังนี้.

เจ็ดวันเว้นดีดซ้อม--ดนตรี

อักขระห้าวันหนี--เนิ่นช้า

สามวันจากนารี--เป็นอื่น

วันหนึ่งเว้นล้างหน้า--—อับเศร้าศรีหมอง

__________________________

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

นักดนตรี [ว่างซ้อม] ใน ๕ วันก็เสื่อมผู้ชำนาญ

ธนูเว้นเสีย ๗ วันก็เสื่อม ภริยาดีทอดทิ้งไว้หนึ่งเดือน

ก็เสื่อม ศิษย์เว้นการเรียนสักกึ่งเดือนก็เลอะ.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

นักดนตรีเว้นซ้อมสัก ๕ วันก็ชักเลือน

คนแม่นธนูเว้นซ้อมสัก ๗ วันก็เลือน

ทิ้งเมียไว้สักเดือนหนึ่งก็ชักจะจืดจาง

นักเรียนเว้นการเรียนสักกึ่งเดือนก็ชักจะเลอะเหมือนกัน.

--