๓๘๘. คุณธรรมของบัณฑิต

๓๘๘. คุณธรรมของบัณฑิต

สทฺธา หิริ จ โอตฺตปฺปํ, พาหุสจฺจํ วิรํสติ;

ปญฺญา จ สตฺตธมฺเมหิ, สมฺปนฺโน ปณฺฑิโต มโต.

ผู้ใดถึงพร้อมด้วยธรรม ๗ อย่าง คือ

ความเชื่อ ๑ ความละอายบาป ๑

ความเกรงกลัวบาป ๑ ความเป็นผู้ได้ฟังมาก ๑

ความเพียร ๑ การระลึกได้ ๑ และ การรู้แจ้งตามเป็นจริง ๑ 

ผู้นั้นท่านยกย่องว่าเป็นบัณฑิต.

(ธรรมนีติ ปกิณณกกถา ๓๘๘, ๓๑)

--

ศัพท์น่ารู้ : 

สทฺธา (ความเชื่อ, ศรัทธา) สทฺธา+สิ 

หิริ (ความละอายต่อบาป) หิริ+สิ 

จ (ด้วย, และ) ทั้งสองศัพท์เป็นนิบาตใช้ในอรรถปทสมุจจยะ (รวบรวมบท) 

โอตฺตปฺปํ (ความเกรงกลัวบาป) โอตฺตปฺป+สิ 

พาหุสจฺจํ, พาหุสฺสจฺจํ (ความเป็นผู้ได้ฟังมาก, ความเป็นพหุสูตร) พหุ+สุต > พหุสฺสุต+ณฺย ปัจจัยในภาวตัทธิต > พาหุสจฺจ+สิ, ทีฆะ อ เป็น อา, ลบ ณ อนุพันธ์, ตย เป็น จ, ซ้อนเป็น จฺจ, อุ เป็น อ. ด้วยมหาสูตรว่า เตสุ วุทฺธิ ฯ. (รู ๓๗๐) วิ. พหุสฺสุตสฺส ภาโว พาหุสฺสจฺจํ.

วิรํ = วิริยํ (ความเพียร, ความพยายาม) วิริย+สิ (วิรํ คงเป็นการย่อศัพท์เพื่อรักษาฉันท์ ?)

สติ (การระลึก, การนึกได้) สติ+สิ

ปญฺญา (การรู้แจ้ง, รู้ชัดตามเป็นจริง) ปญฺญา+สิ

สตฺตธมฺเมหิ (ด้วยธรรมเจ็ดประการ) สตฺต+ธมฺม > สตฺตธมฺม+หิ 

สมฺปนฺโน (ถึงพร้อมแล้ว) สํ+√ปท+ต > สมฺปนฺน+สิ

ปณฺฑิโต  (บัณฑิต, ผู้ฉลาด, นักปราชญ์) ปณฺฑิต+สิ

มโต (ถูกรู้แล้ว, นับว่าเป็น) √มน+ต > มต+สิ

สทฺธา (ความเชื่อ, ศรัทธา) สทฺธา+สิ 

หิริ (ความละอายต่อบาป) หิริ+สิ 

จ (ด้วย, และ) ทั้งสองศัพท์เป็นนิบาตใช้ในอรรถปทสมุจจยะ (รวบรวมบท) 

โอตฺตปฺปํ (ความเกรงกลัวบาป) โอตฺตปฺป+สิ 

พาหุสจฺจํ (ความเป็นผู้ได้ฟังมาก, พหูสูตร) พาหุสจฺจ+สิ 

วิรํ = วิริยํ (ความเพียร, ความพยายาม) วิริย+สิ (วิรํ คงเป็นการย่อศัพท์เพื่อรักษาฉันท์ ?)

สติ (การระลึก, การนึกได้, -ถึงสิ่งที่ทำถึงคำที่พูด) สติ+สิ

ปญฺญา (การรู้แจ้ง, รู้ชัดตามเป็นจริง) ปญฺญา+สิ

สตฺตธมฺเมหิ (ด้วยธรรมเจ็ดประการ) สตฺต+ธมฺม > สตฺตธมฺม+หิ 

สมฺปนฺโน (ถึงพร้อมแล้ว) สํ+√ปท+ต > สมฺปนฺน+สิ

ปณฺฑิโต  (บัณฑิต, ผู้ฉลาด, นักปราชญ์) ปณฺฑิต+สิ

มโต (ถูกรู้แล้ว) √มน+ต > มต+สิ

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ความเชื่อ ๑ ความละอาย ๑ ความเกรงกลัว ๑ 

ความเป็นผู้สดับมาก ๑ ความเพียร ๑ สติ ๑ ปัญญา 

๑ ผู้ใดถึงพร้อมด้วยธรรม ๗ ประการนี้ ท่านว่า

เป็นบัณฑิต.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้...

ความเชื่อ ๑ ความละอายใจ ๑ ความกลัวผิด ๑

ความเรียนรู้ดี ๑ ความเพียร ๑ สติ ๑

ปัญญา ๑ ผู้ใดมีธรรมทั้ง ๗ ข้อนี้

ผู้นั้นท่านยกว่าเป็นบัณฑิต.

--