๔๐๑. เจริญได้เพราะคุณธรรม

๔๐๑. เจริญได้เพราะคุณธรรม

หีนชจฺโจปิ* เจ โหติ, อุฎฺฐาตา ธิติมา* นโร;

อาจารสีลสมฺปนฺโน*, นิเส อคฺคิว ภาสติ.

ผิว่า คนแม้มีชาติตระกูลต่ำไซร์

แต่ถ้าเขาเป็นคนขยัน มีปัญญา

ถึงพร้อมด้วยอาจาระและศีล

ย่อมรุ่งเรืองได้ ดุจไฟในยามมืดค่ำฉะนั้น.

(ธรรมนีติ ปกิณณกกถา ๔๐๑, นรทักขทีปนี ๔๐)

--

ศัพท์น่ารู้ :

หีนชจฺโจปิ (แม้เกิดมาต่ำ, เกิดในตระกูลเลว) หีนชจฺโจ+อปิ, * เดิมเป็น หีนจชฺโชปิ ได้แก้ใหม่เป็น หีนชจฺโจปิ ตามในคัมภีร์นรทักขทีปนี ซึ่งเป็นคำที่ถูกต้อง. หีน+ชาติ > หีนชาติ+สิ = หีนชจฺโจ, แปลง สิ เป็น โอ, อิ ที่ ติ เป็น ย, ตฺย เป็น จ, ซ้อน จฺ, รัสสะ อา เป็น อ. วิ. หีนา ชาติ อสฺสาติ หีนชจฺโจ, ชโน. ฉัฏฐีตัปปุริสสมาส

เจ (ถ้าว่า,​ หากว่า) นิบาต

โหติ (ย่อมเป็น) √หู+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ.

อุฎฺฐาตา (ผู้ลุกขึ้น, คนขยัน) อุฏฺฐาตุ+สิ

ธิติมา (คนมีปัญญา, มีความเพียร) ธิติมนฺตุ+สิ * เดิมเป็น ธีติมา แก้เป็น ธิติมา 

นโร (คน, ชน, นรชน) นร+สิ

อาจารสีลสมฺปนฺโน (ผู้ถึงพร้อมด้วยอาจาระและศีล)อาจาร+สีล > อาจารสีล+สมฺปนฺน > อาจารสีลสมฺปนฺน+สิ, * เดิมเป็น สีลอาจารสมฺปนฺโน แก้เป็น อาจารสีลสมฺปนฺโน ตามในนรทักขทีปนี เห็นว่าสมควรกว่า.

นิเส (ความมืด, ยามกลางคืน) นิส+สฺมึ, นิสา อิต. แปลว่า กลางคืน.

อคฺคิว, อคฺคีว (ดุจไฟ, เหมือนไฟ) อคฺคิ+อิว ในนรทักขทีปนี เป็น อคฺคีว.

ภาสติ (ส่องแสง, สว่าง, กล่าว) √ภาส+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ.

ในคัมภีร์นรทักขทีปนี คาถา ๔๐ มีข้อความค่อนข้างชัดเจน ดังนี้.

หีนชจฺโจปิ เจ โหติ, อุฏฺฐาตา ธิติมา นโร;

อาจารสีลสมฺปนฺโน, นิเส อคฺคีว ภาสติฯ

ผิว่า บุคคลแม้จะมีชาติต่ำไซร์

แต่เขาเป็นคนขยัน มีปัญญา 

มีมารยาทถึงพร้อมด้วยศีลแล้ว

ย่อมรุ่งเรืองได้ ดุจไฟย่อมสว่างในที่มืดฉะนั้น.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

คนแม้มีชาติต่ำ หากมีความพยายาม มีปัญญา

ถึงพร้อมด้วยศีลแลมารยาท ย่อมจะรุ่งเรืองได้

ปานดั่งไฟในที่มืด.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

เป็นคน ถึงกำเนิดจะต่ำต้อย

แต่มีความขยันหมั่นเพียร

เล่าเรียนศึกษามีวิชาความรู้ดี

มีศีลาจารวัตรเสงี่ยมงาม

ก็รุ่งโรจน์ได้ เหมือนไฟไหม้ในที่มืดฉะนั้น.

--