คัมภีร์สุโพลังการ-ปริจเฉทที่ ๑

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส

 

สุโพธาลงฺกาโร

๑. โทสาวโพธ-ปฐมปริจฺเฉท

รตนตฺตยปฺปณาม

๑. มุนินฺทวทนมฺโภช-, คพฺภสมฺภวสุนฺทรี;

     สรณํ ปาณินํ วาณี, มยฺหํ ปีณยตํ มนํฯ

นิมิตฺต

๒. รามสมฺมาทฺยลงฺการา, สนฺติ สนฺโต ปุราตนา;

    ตถาปิ ตุ วฬญฺเชนฺติ, สุทฺธมาคธิกา น เตฯ

อภิธานาทิกํ

๓. เตนาปิ นาม โตเสยฺย-, เมเตลงฺการวชฺชเต;

     อนุรูเปนาลงฺกาเร-, เนสเมโส ปริสฺสโมฯ

๔. เยสํ น สญฺจิตา ปญฺญา-, เนกสตฺถนฺตโรจิตา;

    สมฺโมหพฺภาหตาเวเต, นาวพุชฺฌนฺติ กิญฺจิปิฯ

๕. กึ เตหิ ปาทสุสฺสูสา เยสํ นตฺถิ ครูนิห;

   เย ตปฺปาทรโชกิณฺณา, เตว สาธูวิเวกิโนฯ

๖. กพฺพนาฏกนิกฺขิตฺต-, เนตฺตจิตฺตา กวิชฺชนา;

    ยํ กิญฺจิ รจยนฺเตตํ, น วิมฺหยกรํ ปรํฯ

๗. เตเยว ปฏิภาวนฺโต, โสว พนฺโธ สวิมฺหโย;

   เยน โตเสนฺติ วิญฺญ เย, ตตฺถาปฺยาวิหตาทราฯ

๘. พนฺโธ จ นาม สทฺทตฺถา, สหิตา โทสวชฺชิตา;

    ปชฺช คชฺช วิมิสฺสานํ, เภเทนา’ยํ ติธา ภเวฯ

๙. นิพนฺโธ จา’นิพนฺโธ จ, ปุน ทฺวิธา นิรุปฺปเต;

     ตํ ตุ ปาเปนฺตฺย’ลงฺการา, วินฺทนียตรตฺตนํฯ

๑๐. อนวชฺชํ มุขมฺโภช ‚, มนวชฺชา จ ภารตี;

        อลงฺกตา’ว โสภนฺเต, กึ นุ เต นิร’ลงฺกตา?

๑๑. วินา ครูปเทสํ ตํ, พาโล’ลงฺกตฺตุ มิจฺฉติ;

       สมฺปาปุเณ น วิญฺญหิ, หสฺสภาวํ กถํ นุ โส?

๑๒. คนฺโถปิ กวิวาจาน, มลงฺการ’ปฺปกาสโก;

       ยาติ ตพฺพจนียตฺตํ, ต’พฺโพหารู’ปจารโตฯ

๑๓. ทฺวิปฺปการา อลงฺการา, ตตฺถ สทฺท, ตฺถเภทโต;

      สทฺทตฺถา พนฺธนามา’ว, ตํสชฺชิต ตทาวลิฯ

๑๔. คุณาลงฺการสํยุตฺตา, อปิ โทสลว’งฺกิตา;

      ปสํสิยา น วิญฺญหิ, สา กญฺญา วิย ตาทิสีฯ

๑๕. เตน โทสนิราโส’ว, มหุสฺสาเหน สาธิโย;

      นิทฺโทสา สพฺพถา สา’ยํ, สคุณา น ภเวยฺย กึ?

๑๖. สา’ลงฺการวิยุตฺตา’ปิ, คุณยุตฺตา มโนหรา;

     นิทฺโทสา โทสรหิตา, คุณยุตฺตา วธู วิยฯ

๑๗. ปเท วากฺเย ตทตฺเถ จ, โทสา เย วิวิธา มตา;

      โส’ทาหรณ เมเตสํ, ลกฺขณํ กถยามฺย’หํฯ

ปทโทส อุทฺเทส

๑๘. วิรุทฺธตฺถนฺตรา, ฌตฺถ, กิลิฏฺฐานิ, วิโรธิ จ;

      เนยฺยํ, วิเสสนาเปกฺขํ, หีนตฺถก มนตฺถกํฯ

วากฺยโทส อุทฺเทส

๑๙. โทสา ปทาน วากฺยาน, เมกตฺถํ ภคฺครีติกํ;

      ตถา พฺยากิณฺณ คามฺมานิ, ยติหีนํ กมจฺจุตํ;

      อติวุตฺต มเปตตฺถํ, สพนฺธผรุสํ ตถาฯ

วากฺยตฺถโทสอุทฺเทส

๒๐. อปกฺกโม’, จิตฺยหีนํ, ภคฺครีติ, สสํสยํ;

      คามฺมํ ทุฏฺฐาลงฺกตีติ, โทสา วากฺยตฺถนิสฺสิตาฯ

ปทโทสนิทฺเทส

๒๑. วิรุทฺธตฺถนฺตรํ ตญฺหิ, ยสฺส’ญฺญตฺโถ วิรุชฺฌติ;

      อธิปฺเปเต ยถา เมโฆ, วิสโท สุขเย ชนํฯ

๒๒. วิเสสฺย มธิกํ เยนา, ฌตฺถ เมตํ ภเว ยถา;

      โอภาสิตา’เสสทิโส, ขชฺโชโต’ยํ วิราชเตฯ

๒๓. ยสฺส’ตฺถา’วคโม ทุกฺโข, ปกตฺยา’ทิวิภาคโต;

      กิลิฏฺฐํ ตํ ยถา ตาย, โส’ย มาลิงฺคฺยเต ปิยาฯ

๒๔. ยํ กิลิฏฺฐปทํ มนฺทา, ภิเธยฺยํ ยมกาทิกํ;

      กิลิฏฺฐปทโทเส’ว, ตมฺปิ อนฺโต กรียติฯ

๒๕. ปตีตสทฺทรจิตํ, สิลิฏฺฐปทสนฺธิกํ;

      ปสาทคุณสํยุตฺตํ, ยมกํ มต เมทิสํฯ

๒๖. อพฺยเปตํ พฺยเปต’ญฺญ, มาวุตฺตา’เนกวณฺณชํ;

      ยมกํ ตญฺจ ปาทาน, มาทิ, มชฺฌ, นฺต, โคจรํฯ

อพฺยเปต ปฐมปาทาทิ ยมกํ

๒๗. สุชนา’สุชนา สพฺเพ, คุเณนาปิ วิเวกิโน;

       วิเวกํ น สมายนฺติ, อวิเวกิชนนฺติเกฯ

อพฺยเปต ปฐม ทุติย ปาทาทิ ยมกํ

๒๘. กุสลา’กุสลา สพฺเพ, ปพลา’ปพลา ถวา;

      โน ยาตา ยาว’โหสิตฺตํ, สุขทุกฺขปฺปทา สิยุํ;

อพฺยเปต ปฐม ทุติย ตติยปาทาทิ ยมกํฯ

๒๙. สาทรํ สา ทรํ หนฺตุ, วิหิตา วิหิตา มยา;

      วนฺทนา วนฺทนามาน, ภาชเน รตนตฺตเยฯ

อพฺยเปต จตุกฺกปาทาทิ ยมกํ

๓๐. กมลํ ก’มลํ กตฺตุํ, วนโท วนโท’มฺพรํ;

     สุคโต สุคโต โลกํ, สหิตํ ส หิตํ กรํฯ

๓๑. อพฺยเปตาทิยมก, สฺเสโส เลโส นิทสฺสิโต;

      เญูยฺยานิ’มาเยว ทิสา, ย’ญฺญานิ ยมกานิปิฯ

๓๒. อจฺจนฺตพหโว เตสํ, เภทา สมฺเภทโยนิโย;

      ตถาปิ เกจิ สุกรา, เกจิ อจฺจนฺตทุกฺกราฯ

๓๓. ยมกํ ตํ ปเหลี ‚ จ, เนกนฺตมธุรานิ’ติ;

      อุเปกฺขิยนฺติ สพฺพานิ, สิสฺสเขทภยา มยาฯ

๓๔. เทสกาลกลาโลก, ญายาคมวิโรธิ ยํ;

      ตํ วิโรธิปทํ เจ’ต, มุทาหรณโต ผุฏํฯ

๓๕. ย ทปฺปตีต มานีย, วตฺตพฺพํ เนยฺย มาหุ ตํ;

      ยถา สพฺพาปิ ธวลา, ทิสา โรจนฺติ รตฺติยํฯ

๓๖. เนทิสํ พหุ มญฺญนฺติ, สพฺเพ สพฺพตฺถ วิญฺญุโน;

      ทุลฺลภา’วคตี สทฺท, สามตฺถิยวิลงฺฆินีฯ

๓๗. สิยา วิเสสนาเปกฺขํ, ยํ ตํ ปตฺวา วิเสสนํ;

      สาตฺถกํ ตํ ยถา ตํ โส, ภิยฺโย ปสฺสติ จกฺขุนาฯ

๓๘. หีนํ กเร วิเสสฺยํ ยํ, ตํ หีนตฺถํ ภเว ยถา;

      นิปฺปภี กต ขชฺโชโต, สมุเทติ ทิวากโรฯ 

 

๓๙. ปาทปูรณมตฺตํ ยํ, อนตฺถมิติ ตํ มตํฯ

      ยถา หิ วนฺเท พุทฺธสฺส, ปาทปงฺเกรุหํ ปิ จฯ

วากฺยโทส นิทฺเทส

๔๐. สทฺทโต อตฺถโต วุตฺตํ, ยตฺถ ภิยฺโยปิ วุจฺจติ;

      ต เมกตฺถํ ยถา’ภาติ, วาริโท วาริโท อยํฯ

ยถา จ

๔๑. ติตฺถิยงฺกุรพีชานิ, ชหํ ทิฏฺฐิคตานิ’ห;

      ปสาเทติ ปสนฺเน’โส, มหามุนิ มหาชเนฯ

๔๒. อารทฺธกฺกมวิจฺเฉทา, ภคฺครีติ ภเว ยถา;

      กาปิ ปญฺญา, โกปิ ปคุโณ, ปกตีปิ อโห ตวฯ

๔๓. ปทานํ ทุพฺพินิกฺเขปา, พฺยาโมโห ยตฺถ ชายติ;

      ตํ พฺยากิณฺณนฺติ วิญฺเญูยฺยํ, ตทุทาหรณํ ยถาฯ

๔๔. พหุคุเณ ปณมติ, ทุชฺชนานํ ปฺยยํ ชโน;

      หิตํ ปมุทิโต นิจฺจํ, สุคตํ สมนุสฺสรํฯ

๔๕. วิสิฏฺฐวจนา’เปตํ, คามฺมํ’ตฺย’ภิมตํ ยถา;

      กญฺเญ กามยมานํ มํ, น กามยสิ กึนฺวิ’ทํ?

๔๖. ปทสนฺธานโต กิญฺจิ, ทุปฺปตีติกรํ ภเว;

      ตมฺปิ คามฺมํ ตฺย’ภิมตํ, ยถา ยาภวโต ปิยาฯ

๔๗. วุตฺเตสุ สูจิเต ฏฺฐาเน, ปทจฺเฉโท ภเว ยติ;

      ยํ ตาย หีนํ ตํ วุตฺตํ, ยติหีนนฺติ สา ปนฯ

๔๘. ยติ สพฺพตฺถปาทนฺเต, วุตฺตฑฺเฒ จ วิเสสโตฯ

     ปุพฺพาปราเนกวณฺณ, ปทมชฺเฌปิ กตฺถจิฯ

ตตฺโถทาหรณปจฺจุทาหรณานิ ยถา

๔๙. ตํ นเม สิรสา จามิ, กรวณฺณํ ตถาคตํ;

     สกลาปิ ทิสา สิญฺจ, ติว โสณฺณรเสหิ โยฯ

๕๐. สโร สนฺธิมฺหิ ปุพฺพนฺโต, วิย โลเป วิภตฺติยา;

      อญฺญถา ตฺว’ญฺญถา ตตฺถ, ยา’เทสาทิ ปรา’ทิ’วฯ

๕๑. จาที ปุพฺพปทนฺตา’ว, นิจฺจํ ปุพฺพปทสฺสิตา;

     ปาทโย นิจฺจสมฺพนฺธา, ปราทีว ปเรน ตุฯ

สพฺพตฺโถทาหรณานิ ยถา

๕๒. นเม ตํ สิรสา สพฺโพ, ปมา’ตีตํ ตถาคตํ;

     ยสฺส โลกคฺคตํ ปตฺต, สฺโส’ปมา น หิ ยุชฺชติฯ

๕๓. มุนินฺทํ ตํ สทา วนฺทา, มฺย’นนฺตมติ มุตฺตมํ;

      ยสฺส ปญฺญา จ เมตฺตา จ, นิสฺสีมาติ วิชมฺภติฯ

จาทิปาทีสุ ปจฺจุทาหรณานิ ยถา

๕๔. มหาเมตฺตา มหาปญฺญา, จ ยตฺถ ปรโมทยา;

     ปณมามิ ชินํ ตํ ป, วรํ วรคุณา’ลยํฯ

๕๕. ปทตฺถกฺกมโต มุตฺตํ, กมจฺจุต มิทํ ยถาฯ;

      เขตฺตํ วา เทหิ คามํ วา, เทสํ วา มม โสภนํฯ

๕๖. โลกิยตฺถ มติกฺกนฺตํ, อติวุตฺตํ มตํ ยถา;

      อติสมฺพาธ มากาส, เมติสฺสา ถนชมฺภเนฯ

๕๗. สมุทายตฺถโต’เปตํ, ตํ อเปตตฺถกํ ยถา;

      คาวิปุตฺโต พลิพทฺโธ, ติณํ ขาที ปิวี ชลํฯ

๕๘. พนฺเธ ผรุสตา ยตฺถ, ตํ พนฺธผรุสํ ยถา;

     ขรา ขิลา ปริกฺขีณา, เขตฺเต ขิตฺตํ ผลตฺย’ลํฯ

วากฺยตฺถโทส นิทฺเทส

๕๙. เญูยฺยํ ลกฺขณ มนฺวตฺถ, วเสนา’ปกฺกมาทินํ;

     อุทาหรณ เมเตสํ, ทานิ สนฺทสฺสยามฺย’หํฯ

ตตฺถา’ปกฺกมํ ยถา

๖๐. ภาวนา, ทาน, สีลานิ, สมฺมา สมฺปาทิตานิ’ห;

     โภค, สคฺคาทิ, นิพฺพาน, สาธนานิ น สํสโยฯ

โอจิตฺยหีนํ ยถา

๖๑. ปูชนียตโร โลเก, อห เมโก นิรนฺตรํ;

     มเยกสฺมึ คุณา สพฺเพ, ยโต สมุทิตา อหุํฯ

ยถา จ

๖๒. ยาจิโต’หํ กถํ นาม, น ทชฺชามฺย’ปิ ชีวิตํ;

     ตถาปิ ปุตฺตทาเนน, เวธเต หทยํ มมฯ

ภคฺครีติ ยถา

๖๓. อิตฺถีนํ ทุชฺชนานญฺจ, วิสฺสาโส โนปปชฺชเต;

     วิเส สิงฺคิมฺหิ นทิยํ, โรเค ราชกุลมฺหิ จฯ

สสํสยํ ยถา

๖๔. มุนินฺทจนฺทิมา โลก, สรโลลวิโลจโน;

     ชโน’ วกฺกนฺตปนฺโถ’ว, โคปทสฺสนปีณิโตฯ

๖๕. วากฺยตฺถโต ทุปฺปตีติ, กรํ คามฺมํ มตํ ยถา;

     โปโส วีริยวา โส’ยํ, ปรํ หนฺตฺวา น วิสฺสมีฯ

๖๖. ทุฏฺฐาลงฺกรณํ เตตํ ‚, ยตฺถา’ลงฺการทูสนํ;

     ตสฺสา’ลงฺการนิทฺเทเส, รูป มาวิ ภวิสฺสติฯ

๖๗. กโต’ตฺร สงฺเขปนยา มยา’ยํ,

     โทสาน เมสํ ปวโร วิภาโค;

      เอโส’ว’ลํ โพธยิตุํ กวีนํ,

     ตมตฺถิ เจ เขทกรํ ปรมฺปิฯ

อิติ สงฺฆรกฺขิตมหาสามิวิรจิเต สุโพธาลงฺกาเร

โทสาวโพโธ นาม ปฐโม ปริจฺเฉโทฯ