คัมภีร์สุโพธาลังการ-ปริจเฉทที่ ๒

๒. โทสปริหาราวโพธ-ทุติยปริจฺเฉท

๖๘. กทาจิ กวิโกสลฺลา, วิโรโธ สกโล ปฺย’ยํ;

     โทสสงฺขฺย มติกฺกมฺม, คุณวีถึ วิคาหเตฯ

๖๙. เตน วุตฺตวิโรธาน, มวิโรโธ ยถา สิยา;

      ตถา โทสปริหารา, วโพโธ ทานิ นียเตฯ

ตตฺถ วิรุทฺธตฺถนฺตรสฺส ปริหาโร ยถา

๗๐. วินฺทนฺตํ ปากสาลีนํ, สาลีนํ ทสฺสนา สุขํ;

      ตํ กถํ นาม เมโฆ’ยํ, วิสโท สุขเย ชนํ?

ยถา วา

๗๑. วินายโกปิ นาโค สิ, โคตโมปิ มหามติ;

      ปณีโตปิ รสา’เปโต, จิตฺตา เม สามิ เต คติฯ

อชฌ’ตฺถสฺส ยถา

๗๒. กถํ ตาทิคุณาภาเว, โลกํ โตเสติ ทุชฺชโน?

      โอภาสิตาเสสทิโส, ขชฺโชโต นาม กึ ภเว?

๗๓. ปเหลิกาย ‚ มารุฬฺหา, น หิ ทุฏฺฐา กิลิฏฺฐตา;

     ปิยา สุขา’ลิงฺคิตํ ก, มาลิงฺคติ นุ โน อิติฯ

๗๔. ยมเก โน ปโยเชยฺย, กิลิฏฺฐปท มิจฺฉิเต;

     ตโต ยมก มญฺญูํ ตุ, สพฺพ เมตํมยํ วิยฯ

เทสวิโรธิโน ยถา

๗๕. โพธิสตฺตปฺปภาเวน, ถเลปิ ชลชานฺย’หุํฯ

      นุทนฺตานิ’ว สุจิรา, วาสกฺเลสํ ตหึ ชเลฯ

กาลวิโรธิโน ยถา

๗๖. มหานุภาว ปิสุโน, มุนิโน มนฺท มารุโต;

      สพฺโพตุกมยํ วายิ, ธุนนฺโต กุสุมํ สมํฯ

กลาวิโรธิโน ยถา

๗๗. นิมุคฺคมานโส พุทฺธ, คุเณ ปญฺจสิขสฺสปิ;

       ตนฺติสฺสร วิโรโธ โส, น สมฺปีเณติ กํ ชนํ?

โลกวิโรธิโน ยถา

๗๘. คณเย จกฺกวาฬํ โส, จนฺทนายปิ สีตลํ;

      สมฺโพธิ สตฺต หทโย, ปทิตฺต’งฺคารปูริตํฯ

ญายวิโรธิโน ยถา

๗๙. ปริจฺจตฺตภโวปิ ตฺว, มุปนีตภโว อสิฯ

      อจินฺตฺยคุณสาราย, นโม เต มุนิปุงฺควฯ

อาคมวิโรธิโน ยถา

๘๐. เนวา’ลปติ เกนา’ปิ, วจีวิญฺญตฺติโต ยติฯ

      สมฺปชานมุสาวาทา, ผุเสยฺยา’ปตฺติทุกฺกฏํฯ

เนยฺยสฺส ยถา

๘๑. มรีจิจนฺทนา’เลป, ลาภา สีตมรีจิโน;

      อิมา สพฺพาปิ ธวลา, ทิสา โรจนฺติ นิพฺภรํฯ

ยถา วา

๘๒. มโนนุรญฺชโน มาร, งฺคนาสิงฺคารวิพฺภโม;

      ชิเนนา’สมนุญฺญาโต, มารสฺส หทยา’นโลฯ

วิเสสนาเปกฺขสฺส ยถา

๘๓. อปยาตา’ปราธมฺปิ, อยํ เวรี ชนํ ชโน;

     โกธปาฏลภูเตน, ภิยฺโย ปสฺสติ จกฺขุนาฯ

หีนตฺถสฺส ยถา

๘๔. อปฺปกานมฺปิ ปาปานํ, ปภาวํ นาสเย พุโธ;

     อปิ นิปฺปภาตา’นีต, ขชฺโชโต โหติ ภาณุมาฯ

อนตฺถสฺส ยถา

๘๕. น ปาทปูรณตฺถาย, ปทํ โยเชยฺย กตฺถจิ,

     ยถา วนฺเท มุนินฺทสฺส, ปาทปงฺเกรุหํ วรํฯ

๘๖. ภยโกธปสํสาทิ, วิเสโส ตาทิโส ยทิ;

      วตฺตุํ กามียเต โทโส, น ตตฺเถ’กตฺถตากโตฯ

ยถา

๘๗. สปฺโป สปฺโป! อยํ หนฺท, นิวตฺตตุ ภวํ ตโต,

      ยทิ ชีวิตุกาโม’สิ, กถํ ต มุปสปฺปสิ?

ภคฺครีติโน ยถา

๘๘. โยโกจิ รูปา’ติสโย, กนฺติ กาปิ มโนหรา;

      วิลาสา’ติสโย โกปิ, อโห! พุทฺธมโห’ทโยฯ

๘๙. อพฺยาโมหกรํ พนฺธํ, อพฺยากิณฺณํ มโนหรํ;

      อทูรปท วินฺยาสํ, ปสํสนฺติ กวิสฺสราฯ

ยถา

๙๐. นีลุปฺปลา’ภํ นยนํ, พนฺธุกรุจิโร’ธโรฯ

      นาสา เหม’งฺกุโส เตน, ชิโน’ยํ ปิยทสฺสโนฯ

๙๑. สมติกฺกนฺต คามฺมตฺตํ, กนฺต วาจา’ภิสงฺขตํ;

       พนฺธนํ รสเหตุตฺตา, คามฺมตฺตํ อติวตฺตติฯ

ยถา

๙๒. ทุโนติ กามจณฺฑาโล, โส มํ สทย นิทฺทโยฯ

      อีทิสํ พฺยสนา’ปนฺนํ, สุขีปิ กิ มุเปกฺขเส?

๙๓. ยติหีนปริหาโร, น ปุเน’ทานิ นียเตฯ

      ยโต น สวนุ’พฺเพคํ, เหฏฺฐา เยสํ วิจาริตํฯ

กมจฺจุตสฺส ยถา

๙๔. อุทารจริโต’สิ ตฺวํ, เตเน’วา’ราธนา ตฺวยิ;

      เทสํ วา เทหิ คามํ วา, เขตฺตํ วา มม โสภนํฯ

อติวุตฺตสฺส ยถา

๙๕. มุนินฺทจนฺทสมฺภูต, ยโสราสิมรีจินํ;

      สกโลปฺย’ย มากาโส, นา’วกาโส วิชมฺภเนฯ

๙๖. วากฺยํ พฺยาปนฺนจิตฺตานํ, อเปตตฺถํ อนินฺทิตํ;

      เตนุ’มฺมตฺตาทิกานํ ตํ, วจนา’ญฺญตฺร ทุสฺสติฯ

ยถา

๙๗. สมุทฺโท ปียเต โส’ย, มห’มชฺช ชราตุโร;

      อิเม คชฺชนฺติ ชีมูตา, สกฺกสฺเส’ราวโณ ปิโยฯ

๙๘. สุขุมาลา’วิโรธิตฺต, ทิตฺตภาวปฺปภาวิตํ;

      พนฺธนํ พนฺธผรุส, โทสํ สํทูสเยยฺย ตํฯ

ยถา

๙๙. ปสฺสนฺตา รูปวิภวํ, สุณนฺตา มธุรํ คิรํ;

      จรนฺติ สาธู สมฺพุทฺธ, กาเล เกฬิปรมฺมุขาฯ

อปกฺกมสฺส ยถา

๑๐๐. ภาวนา, ทาน, สีลานิ, สมฺมา สมฺปาทิตานิ’หฯ

       นิพฺพาน, โภค, สคฺคาทิ, สาธนานิ น สํสโยฯ

๑๐๑. อุทฺทิฏฺฐวิสโย โกจิ, วิเสโส ตาทิโส ยทิ;

       อนุ’ทฺทิฏฺเฐสุ เนว’ตฺถิ, โทโส กมวิลงฺฆเนฯ

ยถา

๑๐๒. กุสลา’กุสลํ อพฺยา, กต’มิจฺเจสุ ปจฺฉิมํ;

       อพฺยากตํ ปากทํ น, ปากทํ ปฐมทฺวยํฯ

๑๐๓. สคุณานา’วิกรเณ, การเณ สติ ตาทิเส;

       โอจิตฺยหีนตา’ปตฺติ, นตฺถิ ภูตตฺถสํสิโนฯ

๑๐๔. โอจิตฺยํ นาม วิญฺเญูยฺยํ, โลเก วิขฺยาต มาทรา;

        ตตฺโถ’ปเทสปภวา, สุชนา กวิปุงฺควาฯ

๑๐๕. วิญฺญาโตจิตฺยวิภโว, จิตฺยหีนํ ปริหเร;

        ตโต’จิตฺยสฺส สมฺโปเส, รสโปโส สิยา กเตฯ

ยถา

๑๐๖. โย มารเสน มาสนฺน, มาสนฺนวิชยุ’สฺสโว;

        ติณายปิ น มญฺญิตฺถ, โส โว เทตุ ชยํ ชิโนฯ

๑๐๗. อารทฺธกตฺตุกมฺมาทิ, กมา’ติกฺกมลงฺฆเน;

        ภคฺครีติวิโรโธ’ยํ, คตึ น กฺวา’ปิ วินฺทติฯ

ยถา

๑๐๘. สุชน’ญฺญาน มิตฺถีนํ, วิสฺสาโส โน’ปปชฺชเต;

       วิสสฺส สิงฺคิโน โรค, นทีราชกุลสฺส จฯ

ยถา

๑๐๙. เภสชฺเช วิหิเต สุทฺธ, พุทฺธาทิรตนตฺตเย;

       ปสาท มาจเร นิจฺจํ, สชฺชเน สคุเณปิ จฯ

สสํสยสฺส ยถา

๑๑๐. มุนินฺทจนฺทิมา’โลก, รส โลล วิโลจโน;

       ชโน’วกฺกนฺตปนฺโถ’ว, รํสิทสฺสนปีณิโตฯ

๑๑๑. สํสยาเย’ว ยํกิญฺจิ, ยทิ กีฬาทิเหตุนา;

       ปยุชฺชเต น โทโส’ว, สสํสยสมปฺปิโตฯ

ยถา

๑๑๒. ยาเต ทุติยํ นิลยํ, ครุมฺหิ สกเคหโต;

       ปาปุเณยฺยาม นิยตํ, สุข’มชฺฌยนา’ทินาฯ

๑๑๓. สุภคา ภคินี สา’ยํ, เอตสฺสิ’จฺเจวมาทิกํ;

       น ‘คามฺม’มิติ นิทฺทิฏฺฐํ, กวีหิ สกเลหิปิฯ

๑๑๔. ทุฏฺฐา’ลงฺการวิคเม, โสภนา’ลงฺกติกฺกโม;

       อลงฺการปริจฺเฉเท, อาวิภาวํ คมิสฺสติฯ

๑๑๕. โทเส ปรีหริตุ เมส วโร’ปเทโส,

       สตฺถนฺตรานุสรเณน กโต มเยวํ;

       วิญฺญายิ’มํ ครุวราน’ธิก’ปฺปสาทา,

       โทเส ปรํ ปริหเรยฺย ยโสภิลาสีฯ

อิติ สงฺฆรกฺขิตมหาสามิวิรจิเต สุโพธาลงฺกาเร

โทสปริหาราวโพโธ นาม ทุติโย ปริจฺเฉโทฯ