คัมภีร์สุโพธาลังการ-ปริจเฉทที่ ๓

๓. คุณาวโพธ-ตติยปริจฺเฉท

อนุสนฺธิ

๑๑๖. สมฺภวนฺติ คุณา ยสฺมา, โทสาเน’ว’มติกฺกเม;

       ทสฺเสสฺสํ เต ตโต ทานิ, สทฺเท สมฺภูสยนฺติ เยฯ

สทฺทาลงฺการ อุทฺเทส

๑๑๗. ปสาโท’โช, มธุรตา, สมตา, สุขุมาลตา;

        สิเลโส’ทรตา, กนฺติ, อตฺถพฺยตฺติ, สมาธโยฯ

สทฺทาลงฺการ ปโยชน

๑๑๘. คุเณเห’เตหิ สมฺปนฺโน, พนฺโธ กวิมโนหโร;

       สมฺปาทิยติ กตฺตูนํ, กิตฺติ มจฺจนฺตนิมฺมลํฯ

สทฺทาลงฺการ นิทฺเทส

๑๑๙. อทูราหิตสมฺพนฺธ, สุภคา ยา ปทา’วลิ;

        สุปสิทฺธิธา’ภิเธยฺยา’ยํ, ปสาทํ ชนเย ยถาฯ

๑๒๐. อลงฺกโรนฺตา วทนํ, มุนิโน’ธรรํสิโย;

       โสภนฺเต’รุณรํสี’ว, สมฺปตนฺตา’มฺพุโช’ทเรฯ

๑๒๑. โอโช สมาสพาหุลฺย, เมโส คชฺชสฺส ชีวิตํ;

        ปชฺเชปฺย’นา’กุโล โส’ยํ, กนฺโต กามียเต ยถาฯ

๑๒๒. มุนินฺท มนฺท สญฺชาต, หาส จนฺทน ลิมฺปิตา;

       ปลฺลวา ธวลา ตสฺเส, เวโก นา’ธรปลฺลโวฯ

๑๒๓. ปทา’ภิเธยฺยวิสยํ, สมาส พฺยาส สมฺภวํ;

        ยํ ปาริณตฺยํ โหตี’ห, โสปิ โอโช’ว ตํ ยถาฯ

๑๒๔. โชตยิตฺวาน สทฺธมฺมํ, สนฺตาเรตฺวา สเทวเก;

        ชลิตฺวา อคฺคิขนฺโธ’ว, นิพฺพุโต โส สสาวโกฯ

๑๒๕. มตฺถกฏฺฐี มตสฺสา’ปิ, รโชภาวํ วชนฺตุ เม;

       ยโต ปุญฺเญูน เต เสนฺตุ, ชิน ปาท’มฺพุชทฺวเยฯ

๑๒๖. อิจฺจตฺร นิจฺจปฺปณติ, เคโธ สาธุ ปทิสฺสติ;

       ชายเต’ยํ คุโณ ติกฺข, ปญฺญานมภิโยคโตฯ

๑๒๗. มธุรตฺตํ ปทาสตฺติ, ร’นุปฺปาสวสา ทฺวิธา;

        สิยา สมสุติ ปุพฺพา, วณฺณา’วุตฺติ ปโร ยถาฯ

๑๒๘. ยทา เอโส’ภิสมฺโพธึ, สมฺปตฺโต มุนิปุงฺคโว;

        ตทา ปภุติ ธมฺมสฺส, โลเก ชาโต มหุ’สฺสโวฯ

๑๒๙. มุนินฺทมนฺทหาสา เต, กุนฺท สนฺโทหวิพฺภมา;

       ทิสนฺต มนุธาวนฺติ, หสนฺตา จนฺทกนฺติโยฯ

๑๓๐. สพฺพโกมลวณฺเณหิ, นา’นุปฺปาโส ปสํสิโย;

        ยถา’ยํ มาลตีมาลา, ลิน โลลา’ลิมาลินีฯ

๑๓๑. มุทูหิ วา เกวเลหิ, เกวเลหิ ผุเฏหิ วา,

       มิสฺเสหิ วา ติธา โหติ, วณฺเณหิ สมตา ยถาฯ

เกวลมุทุสมตา

๑๓๒. โกกิลา’ลาปสํวาที, มุนินฺทา’ลาปวิพฺภโม;

        หทยงฺคมตํ ยาติ, สตํ เทติ จ นิพฺพุตึฯ

เกวลผุฏสมตา

๑๓๓. สมฺภาวนียสมฺภาวํ, ภควนฺตํ ภวนฺตคุํ;

        ภวนฺตสาธนา’กงฺขี, โก น สมฺภาวเย วิภุํฯ

มิสฺสกสมตา

๑๓๔. ลทฺธจนฺทนสํสคฺค, สุคนฺธิ มลยา’นิโล;

       มนฺท มายาติ ภีโต’ว, มุนินฺทมุขมารุตาฯ

๑๓๕. อนิฏฺฐุร’กฺขร’ปฺปายา, สพฺพโกมล นิสฺสฏา;

       กิจฺฉมุจฺจารณา’เปต, พฺยญฺชนา สุขุมาลตาฯ

๑๓๖. ปสฺสนฺตา รูปวิภวํ, สุณนฺตา มธุรํ คิรํ;

       จรนฺติ สาธู ‚ สมฺพุทฺธ, กาเล เกฬิปรมฺมุขาฯ

๑๓๗. อลงฺการวิหีนา’ปิ, สตํ สมฺมุขเต’ทิสี;

       อาโรหติ วิเสเสน, รมณียา ต’ทุชฺชลาฯ

๑๓๘. โรมญฺจ ปิญฺฉ รจนา, สาธุ วาทาหิตทฺธนี;

        ลฬนฺติ’เม มุนิเมฆุ, มฺมทา สาธุ สิขาวลาฯ

๑๓๙. สุขุมาลตฺต มตฺเถ’ว, ปทตฺถวิสยมฺปิ จ;

       ยถา มตาทิสทฺเทสุ, กิตฺติเสสาทิกิตฺตนํฯ

๑๔๐. สิลิฏฺฐ ปท สํสคฺค, รมณีย คุณา’ลโย;

       สพนฺธคารโว โส’ยํ, สิเลโส นาม ตํ ยถาฯ

๑๔๑. พาลิ’นฺทุวิพฺภม’จฺเฉทิ, นขรา’วลิ กนฺติภิ;

       สา มุนินฺทปท’มฺโภช, กนฺติ โว วลิตา’วตํฯ

๑๔๒. อุกฺกํสวนฺโต โยโกจิ, คุโณ ยทิ ปตียเต;

       อุทาโร’ยํ ภเว เตน, สนาถา พนฺธปทฺธติฯ

๑๔๓. ปาทมฺโภช รโช ลิตฺต, คตฺตา เย ตว โคตม;

       อโห! เต ชนฺตโว ยนฺติ, สพฺพถา นิรชตฺตนํฯ

๑๔๔. เอวํ ชินา’นุภาวสฺส, สมุกฺกํโส’ตฺร ทิสฺสติ;

       ปญฺญวา วิธินา’เนน, จินฺตเย ปร มีทิสํฯ

๑๔๕. อุทาโร โสปิ วิญฺเญูยฺโย, ยํ ปสตฺถ วิเสสนํฯ

      ยถา กีฬาสโร ลีลา, หาโส เหมงฺคทา’ทโยฯ

๑๔๖. โลกิย’ตฺถา’น’ติกฺกนฺตา, กนฺตา สพฺพชนานปิ;

       กนฺติ นามา’ติวุตฺตสฺส, วุตฺตา สา ปริหารโตฯ

ยถา มุนินฺท อิจฺจาทิฯ

๑๔๗. อตฺถพฺยตฺตา’ภิเธยฺยสฺสา, เนยฺยตา สทฺทโต’ตฺถโต;

       สา’ยํ ตทุภยา เนยฺย, ปริหาเร ปทสฺสิตา;

       ยถา มรีจิจฺจาทิ จ, มโนนุรญฺชโนจฺจาทิฯ

ปุน อตฺเถน ยถา

๑๔๘. สภาวา’มลตา ธีร, มุธา ปาทนเขสุ เต;

       ยโต เต’วนตา’นนฺต, โมฬิจฺฉายา ชหนฺติ โนฯ

๑๔๙. ‘พนฺธสาโร’ติ มญฺญนฺติ, ยํ สมคฺคาปิ วิญฺญุโน;

        ทสฺสนา’วสรํ ปตฺโต, สมาธิ นาม’ยํ คุโณฯ

๑๕๐. อญฺญธมฺโม ตโต’ญฺญตฺถ, โลกสีมา’นุโรธโต;

        สมฺมา อาธียเต’จฺเจ’โส, ‘สมาธี’ติ นิรุจฺจติฯ

สมาธิ อุทฺเทส

๑๕๑. อปาเณ ปาณีนํ ธมฺโม, สมฺมา อาธียเต กฺวจิ,;

       นิรูเป รูปยุตฺตสฺส, นิรเส สรสสฺส, จฯ

๑๕๒. อทฺรเว ทฺรวยุตฺตสฺส, อกตฺตริปิ กตฺตุตา,;

        กฐินสฺสา’สรีเร,ปิ, รูปํ เตสํ กมา สิยาฯ

สมาธินิทฺเทส

อปาเณ ปาณีนํ ธมฺโม

๑๕๓. อุณฺณา ปุณฺณิ’นฺทุนา นาถ! ทิวาปิ สห สงฺคมา;

       วินิทฺทา สมฺปโมทนฺติ, มญฺเญู กุมุทินี ตวฯ

นิรุเป รูปยุตฺตสฺส

๑๕๔. ทยารเสสุ มุชฺชนฺตา, ชนา’มตรเสสฺวิ’ว;

       สุขิตา หตโทสา เต, นาถ! ปาท’มฺพุชา’นตาฯ

นิรเส สรสสฺส

๑๕๕. มธุเรปิ คุเณ ธีร, น’ปฺปสีทนฺติ เย ตว;

       กีทิสี มนโสวุตฺติ, เตสํ ขารคุณาน โภ’ฯ

อทฺรเว ทฺรวยุตฺตสฺส

๑๕๖. สพฺพตฺถสิทฺธิธ! จูฬก, ปุฏเปยฺยา มหาคุณา;

        ทิสา สมนฺตา ธาวนฺติ, กุนฺทโสภา ส ลกฺขณาฯ

อกตฺตริปิ กตฺตุตา

๑๕๗. มารา’ริพลวิสฺสฏฺฐา, กุณฺฐา นานาวิธา’ยุธา;

        ลชฺชมานา’ญฺญเวเสน, ชิน! ปาทา’นตา ตวฯ

กฐินสฺสา สรีเร

๑๕๘. มุนินฺทภาณุมา กาโล, ทิโต โพโธ’ทยา’จเล;

       สทฺธมฺมรํสินา ภาติ, ภินฺท มนฺทตมํ ปรํฯ

๑๕๙. วมนุ’คฺคิรนาทฺเย’ตํ, คุณวุตฺย’ปริจฺจุตํ;

       อติสุนฺทร มญฺญูํ ตุ, กามํ วินฺทติ คามฺมตํฯ

๑๖๐. กนฺตีนํ วมนพฺยาชา, มุนิปาทนขา’วลี;

       จนฺทกนฺตี ปิวนฺตี’ว, นิปฺปภํ ตํ กโรนฺติโยฯ

๑๖๑. อจิตฺตกตฺตุกํ รุจฺย มิจฺเจวํ คุณกมฺมตํ;

       สจิตฺตกตฺตุกํ เป’ตํ, คุณกมฺมํ ยทุ’ตฺตมํฯ

๑๖๒. อุคฺคิรนฺโต’ว สสฺเนห, รสํ ชินวโร ชเน;

        ภาสนฺโต มธุรํ ธมฺมํ, กํ น สปฺปีณเย ชนํฯ

๑๖๓. โย สทฺทสตฺถกุสโล กุสโล นิฆณฺฑุ,

       ฉนฺโทอลงฺกติสุ นิจฺจกตา’ภิโยโค;

      โส’ยํ กวิตฺตวิกโลปิ กวีสุ สงฺขฺย,

      โมคฺคยฺห วินฺทติ หิ กิตฺติ’ มมนฺทรูปํฯ

อิติ สงฺฆรกฺขิตมหาสามิวิรจิเต สุโพธาลงฺกาเร

คุณาวโพโธ นาม ตติโย ปริจฺเฉโทฯ