คัมภีร์สุโพธาลังการ-ปริจเฉทที่ ๕

๕. ภาวาวโพธ-ปญฺจมปริจฺเฉท

๓๓๘. ปฏิภานวตา โลก, โวหาร’มนุสารินา;

       ตโต’จิตฺย สมุลฺลาส, เวทินา กวินา ปรํฯ

๓๓๙. ฐายิสมฺพนฺธิโน ภาว, วิภาวา สา’นุภาวกา;

       สมฺพชฺฌนฺติ นิพนฺธา เต, รส’สฺสาทาย สาธุนํฯ

ภาวอธิปฺปาย

๓๔๐. จิตฺต วุตฺติ วิเสสา ตุ, ภาวยนฺติ รเส ยโต;

       รตฺยาทโย ตโต ภาว, สทฺเทน ปริกิตฺติตาฯ

ฐายีภาวอธิปฺปาย

๓๔๑. วิโรธินา’ญฺญภาเวน, โย ภาโว น ติโรหิโต;

       สีเลน ติฏฺฐติ’จฺเจโส, ‘ฐายีภาโว’ติ สทฺทิโตฯ

ฐายีภาวปฺปเภทอุทฺเทส

๓๔๒. รติ, หสฺโส, จ โสโก, จ, โกธุ, สฺสาหา, ภยํ,ปิ จ;

       ชิคุจฺฉา, วิมฺหโย, เจว, สโม จ นว ฐายิโนฯ

พฺยภิจารีภาวอธิปฺปาย

๓๔๓. ติโรภาวา, วิภาวา’ทิ, วิเสสนา’ภิมุขฺยโต;

       เย เต จรนฺติ สีเลน, เต โหนฺติ พฺยภิจาริโนฯ

พฺยภิจาริภาวปเภท

๓๔๔. นิพฺเพโท, ตกฺก, สงฺกา, สม,

       ธิติ, ชฬตา, ทีนตุ, คฺคา, ลสตฺตํ;

       สุตฺตํ, ตาโส, คิลานุ, สฺสุก, หริส,

       สติ, สฺสา, วิสาทา, พหิตฺถา ‚ฯ

       จินฺตา, คพฺพา, ปมาโร, มริส, มท,

       มตุ, มฺมาท, โมหา, วิโพโธ;

       นิทฺทา, เวคา, สพิลํ, มรณ,

       จปลตา, พฺยาธิ, เตตฺตึส เมเตฯ

สตฺติกภาวอธิปฺปาย

๓๔๕. สมาหิต’ตฺต’ปฺปภวํ, สตฺตํ ‚ เตโน’ปปาทิตา;

       สตฺติกา ‚ ปฺย’นุภาวตฺเต, วิสุํ ภาวา ภวนฺติ เตฯ

สตฺติกภาวปฺปเภท

๓๔๖. ถมฺโภ, ปฬย, โรมญฺจา, ตถา เสท, สฺสุ, เวปถุ;

       เววณฺณิยํ, วิสรตา, ภาวา’ฏฺเฐ’เต ตุ สตฺติกาฯ

๓๔๗. ยทา รตฺยาทโย ภาวา, ฐิติสีลา น โหนฺติ เจ;

        ตทา สพฺเพปิ เต ภาวา, ภวนฺติ พฺยภิจาริโนฯ

๓๔๘. วิภาโว การณํ เตสุ, ปฺปตฺติยุ’ทฺทีปเน ตถาฯ

       โย สิยา โพธโก เตสํ, อนุภาโว’ย มีริโตฯ

๓๔๙. เนกเหตุํ มโนวุตฺติ, วิเสสญฺจ วิภาวิตุํ;

       ภาวํ วิภาวา’นุภาวา, วณฺณิยา พนฺธเน ผุฏํฯ

๓๕๐. สวิภาวา’นุภาเวหิ, ภาวา เต เต ยถารหํ;

       วณฺณนียา ยโถ’จิตฺยํ, โลกรูปา’นุคามินาฯ

๓๕๑. จิตฺต วุตฺติ วิเสสตฺตา, มานสา สตฺติกา’งฺคโต;

       พหิ นิสฺสฏ เสทาทิ, อนุภาเวหิ วณฺณิยาฯ

รสอธิปฺปาย

๓๕๒. สามาชิกาน มานนฺโท, โย พนฺธตฺถา’นุสารินํ;

       รสียตีติ ตญฺญหิ, รโส นามา’ย’มีริโตฯ

รสปฺปเภท

๓๕๓. สวิภาวา, นุภาเวหิ, สตฺติก,พฺยภิจาริภิ;

        อสฺสาทิยตฺต มานีย, มาโน ฐาเย’ว โส รโสฯ

๓๕๔. สิงฺคาร,หสฺส,กรุณา, รุทฺท,วีร,ภยานกา;

       พีภจฺฉ,พฺภุต,สนฺตา, จ, รสา ฐายีน นุกฺกมาฯ

๓๕๕. ทุกฺขรูเป’ย’ มานนฺโท, กถํ นุ กรุณาทิเก?

       สิยา โสตูนมานนฺโท, โสโก เวสฺสนฺตรสฺส หิฯ

ฐายีภาว นิทฺเทส รติฏฺฐายีภาว

๓๕๖. รมฺม,เทส, กลา, กาล, เวสาทิ, ปฏิเสวนา;

       ยุวาน’ญฺโญญฺญรตฺตานํ, ปโมโท รติ รุจฺจเตฯ

๓๕๗. ยุตฺยา ภาวานุภาวา เต, นิพนฺธา โปสยนฺติ นํ;

       โสปฺย’โยค, วิปฺปโยค, สมฺโภคานํ วสา ติธาฯ

หสฺสฏฺฐายีภาว

๓๕๘. วิการา’กติอาทีหิ, อตฺตโน ถ ปรสฺส วา;

       หสฺโส นิทฺทา, สมา’ลสฺย, มุจฺฉาทิ,พฺยภิจาริภิ;

       ปริโปเส สิยา หสฺโส, ภิยฺโย’ตฺถิปภุตีนํ โสฯ

หสฺสปฺปเภท

๓๕๙. สิต มิห วิกาสิ นยนํ, กิญฺจา’ลกฺขิย ทิชํ ตุ ตํ หสิตํฯ

        มธุรสฺสรํ วิหสิตํ, อํสสิโรกมฺปมุปหสิตํฯ

๓๖๐. อปหสิตํ สชล’กฺขิ, วิกฺขิตฺตงฺคํ ภวตฺย’ติหสิตํฯ

       ทฺเว ทฺเว กถิตา เจ’สํ, เชฏฺเฐ ‚ มชฺเฌ’ธเม จ กมโสฯ

กรุณฏฺฐายีภาว

๓๖๑. โสกรูโป ตุ กรุโณ, นิฏฺฐปฺปตฺติ’ฏฺฐ นาสโตฯ

        ตตฺถา’นุภาวา รุทิต, ปฬย,ตฺถมฺภกาทโยฯ

        วิสาทา,ลสฺย,มรณ, จินฺตา’ที พฺยภิจาริโนฯ

รุทฺทฏฺฐายีภาว

๓๖๒. โกโธ มจฺฉริยา’ทีหิ, โปเส ตาส, มทาทิภิ;

       นยนา’รุณตาทีหิ, รุทฺโท นาม รโส ภเวฯ

วีรฏฺฐายีภาว

๓๖๓. ปตาป, วิกฺกมา’ทีหุ, สฺสาโห ‘วีโร’ติ สญฺญิโตฯ

       รณ,ทาน,ทยาโยคา, วีโร’ยํ ติวิโธ ภเวฯ

       เตวา’นุภาวา ธิติ,ม, ตฺยา’ทโย พฺยภิจาริโนฯ

ภยฏฺฐายีภาว

๓๖๔. วิการา,สนิ,สตฺตา’ทิ, ภยุ’กฺกํโส ภยานโกฯ

       เสทา’ทโย นุภาเว’ตฺถ, ตาสา’ที พฺยภิจาริโนฯ

ชิคุจฺฉาฏฺฐายีภาว

๓๖๕. ชิคุจฺฉา รุธิรา’ทีหิ, ปูตฺยา’ทีหิ วิราคโต;

       พีภจฺโฉ โขภนุ’พฺเพคี, กเมน กรุณายุโตฯ

       นาสา วิกูณนาทีหิ, สงฺกาทีหิ’สฺส โปสนํฯ

วิมฺหยฏฺฐายีภาว

๓๖๖. อติ โลก ปทตฺเถหิ, วิมฺหโย’ยํ รโส’พฺภุโต;

       ตสฺสา’นุภาวา เสท,สฺสุ, สาธุวาทา’ทโย สิยุํ;

       ตาสา,เวค,ธิติ,ปฺปญฺญา, โหนฺเต’ตฺถ พฺยภิจาริโนฯ

สมฏฺฐายีภาว

๓๖๗. ฐายีภาโว สโม เมตฺตา, ทยา,โมทา’ทิ สมฺภโว;

        ภาวาทีหิ ต’ทุกฺกํโส, สนฺโต สนฺต นิเสวิโตฯ

อิติ สงฺฆรกฺขิต มหาสามิวิรจิเต สุโพธาลงฺกาเร

รสภาวา’วโพโธ นาม ปญฺจโม ปริจฺเฉโทฯ

สุโพธาลงฺกาโร สมตฺโตฯ