จะมีแต่ไหน

๔. จะมีแต่ไหน

อลสสฺส กุโต สิปฺปํ, อสิปฺปสฺส กุโต ธนํ;

อธนสฺส กุโต มิตฺตํ, อมิตฺตสฺส กุโต สุขํ;

อสุขสฺส กุโต ปุญฺญํ, อปุญฺญสฺส กุโต วรํฯ

„คนเกียจคร้าน จะมีศิลปะแต่ไหน?

คนไร้ศิลปะ จะมีทรัพย์แต่ไหน?

คนไร้ทรัพย์ จะมีมิตรแต่ไหน?

คนไร้มิตร จะมีความสุขแต่ไหน?

คนไม่มีความสุข จะมีบุญแต่ไหน?

คนไม่มีบุญ จะได้นิพพานแต่ไหน?“

(กวิทัปปณนีติ, หมวดบัณฑิต, ๔, โลกนีติ ๓, ธัมมนีติ ๑๖)

..

ศัพท์น่ารู้ :

อลสสฺส (แก่/ของคนเกียจคร้าน) อลส+ส, อลส มาจาก ๑) น+ลส-กนฺติยํ+อ วิ. ส ลสติ กีฬตีติ อลโส. (คนไม่ร่าเริง คือ คนเกียจคร้าน). ๒) อล-พนฺธเน+ส วิ. อลียติ พนฺธียติ อลโส. (คนถูกกิเลสพันไว้ คือ คนเกียจคร้าน).

กุโต = กุโต ฐานโต (แต่ที่ไหน, แต่ไหน) กึ+โต ปัจจัย, แปลง กึ เป็น กุ ด้วยสูตรว่า ตฺรโตเถสุ จ. (รู ๒๖๒)

สิปฺปํ, (ศิลปะ) สิปฺป+อํ วิ. อตฺตโน หิตมาสีสนฺเตหิ เสวิยเตติ สิปฺปํ. (ศิลปะ คือ สิ่งที่ผู้แสวงหาประโยชน์แก่ตนซ่องเสพอยู่) กัมมรูป กัมมสาธนะ, มาจาก สิ-เสวายํ (สิ ธาตุในการเสพ) +ปฺป ปัจจัย ซี่งเป็นปัจจัยในคหาทิคณธาตุ.

อสิปฺปสฺส (แก่/ของคนไร้ศิลปะ) น+สิปฺป > อสิปฺป+ส, วิ. นตฺถิ เอตสฺส สิปฺปนฺติ อสิปฺโป. (คนไม่มีศิลปะ ชื่อว่า อสิปปะ). 

ธนํ (ทรัพย์, สมบัติ) ธน+สิ

อธนสฺส (แก่/ของคนไร้ทรัพย์) น+ธน > อธน+ส, วิ. นตฺถิ เอตสฺส ธนนฺติ อธโน. (คนไม่มีทรัพย์ ชื่อว่า อธนะ)

มิตฺตํ (มิตร, เพื่อน) มิตฺต+สิ

อมิตฺตสฺส (แก่/ของไร้มิตร) น+มิตฺต > อมิตฺต+ส. วิ. นตฺถิ เอตสฺส มิตฺตนฺติ อมิตฺโต. (คนไม่มีมิตร ชื่อว่า อมิตตะ)

สุขํ (ความสุข) สุข+สิ

อสุขสฺส (แก่/ของคนไร้สุข) น+สุข > อสุข+ส, วิ. นตฺถิ เอตสฺส สุขนฺติ อสุโข. (คนไม่มีสุข ชื่อว่า อสุขะ)

ปุญฺญํ (บุญ, เครืองชำระ) ปุญฺญ+สิ

อปุญฺญสฺส (แก่/ของคนไม่มีบุญ) น+ปุญฺญ > อปุญฺญ+ส, วิ. นตฺถิ เอตสฺส ปุญฺญนฺติ อปุญฺโญ. (คนไม่มีบุญ ชื่อว่า อปุญญบุคคล) นปุพพบท พหุพพีหิสมาส.

วรํ (ประเสริฐ, พร, พระนิพพาน) วร+สิ

..