๑๗๙ ลักษณะของสัตบุรุษ

๑๗๙ ลักษณะของสัตบุรุษ

โย เว กตญฺญู กตเวที ธีโร,

กลฺยาณมิตฺโต ทฬฺหภตฺติ จ โหติ;

ทุกฺขิตสฺส สกฺกจฺจ กโรติ กิจฺจํ,

ตถาวิธํ สปฺปุริสํ วทนฺติฯ

"ผู้ใดแล เป็นคนกตัญญูกตเวที มีปัญญา, 

มีกัลยาณมิตร และมีความภักดีมั่นคง; 

ช่วยทำกิจของมิตรผู้ตกยากโดยเต็มใจ, 

บัณฑิตเรียกคนเช่นนั้นว่าสัตบุรุษ.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดคนดี ๑๗๙ มหารหนีติ ๑๖๒ ธัมมนีติ ๑๐๙  นรทักขทีปนี ๒๑๗ ขุ. ชา. ๒๗/๒๔๖๖ สรภังคชาดก)

..

ศัพท์น่ารู้ :

โย: (ใด) ย+สิ สัพพนาม 

เว: (แล) เป็นนิบาต 

กตญฺญู: (ผู้รู้คุณทีเขากระทำแล้วแก่ตน, กตัญญูชน) กต+√ญา+รู > กตญฺญู+สิ 

กตเวที: (ผู้ประกาศคุณที่คนอื่นทำแก่ตน, กตเวทีชน) กต+√วิท+ณี > กตเวที+สิ (พระบาฬีเป็น กตเวทิ) คงรัสสะเพื่อรักษาฉันท์

ธีโร: (ผู้มีปัญญา, ธีรชน) ธีร+สิ

กลฺยาณมิตฺโต: (ผู้มีมิตรดี, มีกัลยาณมิตร) กลฺยาณ+มิตฺต > กลฺยาณมิตฺต+สิ 

ทฬฺหภตฺติ: (มีความจงรักภักดีมั่นคง) ทฬฺห+ภตฺติ > ทฬฺหภตฺติ+สิ 

จ: (และ, ด้วย) เป็นนิบาต 

โหติ: (ย่อมเป็น) √หู+อ+ติ,  ภูวาทิคณะ

ทุกฺขิตสฺส: (แก่ผู้มีทุกข์, ผู้ตกยาก) ทุกฺขิต+ส 

สกฺกจฺจ = สกฺกจฺจํ: (โดยเคารพ, โดยเต็มใจ) สกฺกจฺจ+อํ เรียกว่า กิริยาวิเสสนะ 

กโรติ: (ย่อมกระทำ) √กร+โอ+ติ  ตนาทิ. กัตตุ.

กิจฺจํ: (กิจ, ธุระ, งาน) กิจฺจ+อํ

ตถาวิธํ: (ผู้เช่นนั้น) ตถาวิธ+อํ 

สปฺปุริสํ: (ซึ่งสัตบุรุษ, สัปบุรุษ) สปฺปุริส+อํ 

วทนฺติ: (ย่อมเรียก, กล่าว) √วท+อ+อนฺติ ภูวาทิ. กัตตุ.

..