๒๒.คนกับโคต่างกันอย่างไร?

๒๒. คนกับโคต่างกันอย่างไร?

โภชนํ เมถุนํ นิทฺทา, คเว โปเส จ วิชฺชติ;

วิชฺชา วิเสโส โปสสฺส, ตํหีโน โคสโม ภเวฯ

„การกิน การร่วมสังวาส การนอน

มีอยู่ในโคและมนุษย์เหมือนกัน

แต่วิชาเป็นสิ่งพิเศษสำหรับมนุษย์

มนุษย์ที่ขาดวิชาก็คงเสมอกันกับโค.“

(โลกนีติ หมวดบัณฑิต คาถาที่ ๒๒, มหารหนีติ ๑๑๘, ธัมมนีติ ๒๖)

——

ศัพท์น่ารู้ :

โภชนํ (การกิน, การบริโภค) โภชน+สิ นป.

เมถุนํ (เมถุน, กรรมของคนคู่, การเสพสังวาส) เมถุน+สิ นป.

นิทฺทา (การนอน, การหลับ) นิทฺทา+สิ อิต.

คเว (ในโค, วัว) โค+สฺมึ, แปลง โอ เป็น อว ด้วย จ ศัพท์ § อวํมฺหิ จ. (รู ๑๗๐), แปลง สฺมึ วิภัตติเป็น เอ ด้วย § สฺมาสฺมึนํ วา. (รู ๙๐)

โปเส (บุรุษ, คน, มนุษย์) โปส+สฺมึ

จ (ด้วย, และ) นิบาตในอรรถสมุจจยะ (รวบรวบ) 

วิชฺชติ (มีอยู่) √วิท+ย+ติ ทิวาทิ. กัตตุ.

วิชฺชา (วิชา, วิทยา, ความรู้) วิชฺชา+สิ 

วิเสโส (วิเสส, พิเศษ, แตกต่าง) วิเสส+สิ 

โปสสฺส (สำหรับชาย, แก่บุรุษ) โปส+ส 

ตํหีโน (ผู้เลวด้วยวิชานั้น, ผู้ทรามด้วยวิทยานั้น) ต+หีน > ตํหีน+สิ, วิ. ตาย หีโน ตํหีโน. (ผู้เลวด้วยวิชานั้น ชื่อว่า ตํหีน, ตังหีนะ) 

โคสโม (ผู้เสมอด้วยโค) โค+สม > โคสม+สิ, วิ. โคเณน สโม โคสโม. (โคสมะ คือผู้เสมอด้วยโค) ตติยาตัปปุริสสมาส

ภเว (พึงเป็น) √ภู+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ. แปลง เอยฺย เป็น เอ ได้บ้าง ด้วยมหาสูตร กฺวจิ ธาตุ ฯ. (รู๔๘๘)

..