๒๓.เพื่อนจริง-ศัตรูแท้

๒๓. เพื่อนจริง-ศัตรูแท้

นตฺถิ วิชฺชาสมํ มิตฺตํ, น จ พฺยาธิสโม ริปุ,

น จ อตฺตสมํ เปมํ, น จ กมฺมสมํ พลํฯ

“เพื่อน-ที่เสมอด้วยวิชา ไม่มี,

ศัตรู-ที่เสมอด้วยความเจ็บป่วย ไม่มี,

รัก-ที่เสมอด้วยรักตนเอง ไม่มี,

กำลัง-ที่เสมอด้วยกำลังแห่งกรรม ไม่มี.“

(โลกนีติ หมวดบัณฑิต คาถาที่ ๒๓, มหารหนีติ ๒๔๙, ธัมมนีติ๓๗๑, กวิทัปปณนีติ ๘๙)

..

ศัพท์น่ารู้ :

นตฺถิ (ย่อมมี หามิได้, ย่อมไม่มี) น+อตฺถิ,​ ศัพท์ว่า อตฺถิ เป็นได้ทั้งกิริยาอาขยาตและนิบาต

วิชฺชาสมํ (ที่เสมอด้วยวิชา, -ความรู้) วิชฺชา+สม > วิชฺชาสม+สิ

มิตฺตํ (มิตร, เพื่อน) มิตฺต+สิ, นป.

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ, จ (ด้วย, และ,​ อนึ่ง) นิบาต

พฺยาธิสโม (ที่เสมอด้วยพยาธิ, -ความเจ็บไข้, -เจ็บป่วย) พฺยาธิ-สม > พฺยาธิสม+สิ

ริปุ (ข้าศึก, ศัตรู) ริปุ+สิ, ป. 

ในคัมภีร์อภิธานัปปทีปิกา คาถาที่ ๓๔๔-๕ แสดงศัพท์ที่เป็นไวพจน์กัน ที่หมายถึง „ศัตรู“ มี ๑๙ ศัพท์ คือ อมิตฺต, ริปุ, เวรี, สปตฺต, อราติ, สตฺตุ, อริ, ปจฺจตฺถิก, ปริปนฺถี, ปฏิปกฺข, อหิต, ปร, ปจฺจามิตฺต, วิปกฺข, ปจฺจนีก, วิโรธี, วิทฺเทสี, ทิส, ทิฏฺฐ.

อตฺตสมํ (ที่เสมอด้วยตน) อตฺต+สม > อตฺตสม+สิ

เปมํ (ความรัก, ความปลื้มใจ) เปม+สิ, นป.

กมฺมสมํ (ที่เสมอด้วยกรรม, -แรงกรรม) กมฺม+สม > กมฺมสม+สิ

พลํ (พลัง,​ กำลัง,​ แรง) พล+สิ, นป.

..