๑๒๐. พูดแล้วไม่คืนคำ ๓ พวก

๑๒๐. พูดแล้วไม่คืนคำ ๓ พวก

สกึ วทนฺติ ราชาโน, สกึ สมณพฺราหฺมณา;

สกึ สปฺปุริสา โลเก, เอส ธมฺโม สนนฺตโนฯ

"พระราชาทั้งหลายตรัสแล้วไม่คืนคำ,

สมณะและพราหมณ์กล่าวแล้วไม่กลับคำ;

สัตบุรุษทั้งหลายในโลกกล่าวแล้วไม่คืนคำ,

นี้เป็นธรรมเนียมสืบเนื่องมาแต่โบราณ.“

(โลกนีติ หมวดราชา คาถาที่ ๑๒๐, กวิทัปปณนีติ ๒๕๙, นรทักขทีปนี ๑๔๒)

..

ศัพท์น่ารู้ :

สกึ: (ครั้งเดียว, คราวเดียว) นิบาตบอกการนับ (สงฺขฺยาวิภาค)

วทนฺติ: (ตรัส, กล่าว, ปราศัย) √วท+อ+อนฺติ ภูวาทิคณะ กัตตุวาจก 

ราชาโน: (ราชา, กษัตริย์ ท.) ราช+โย แปลง โย เป็น อาโน ด้วยสูตรว่า โยนมาโน. (รู ๑๑๔)

 

สกึ:  (ครั้งเดียว, คราวเดียว) นิบาต

สมณพฺราหฺมณา: (สมณะและพราหมณ์ ท.) สมณพฺราหฺมณ+โย แปลง โยเป็น อา ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า สพฺพโยนีนมาเอ. (รู ๖๙) วิ. สมโณ จ พฺราหฺมโณ จ สมณพฺราหฺมณา.  สมณะด้วย พราหมณ์ ด้วย ชือว่า สมณะและพราหมณ์ ท.. (อสมาหาร ทวันทสมาส)

สกึ:  (ครั้งเดียว, คราวเดียว) นิบาต

สปฺปุริสา: (สัตบุรุษ, ผู้มีปัญญา ท.) สปฺปุริส+โย  วิ. สนฺโต จ โส ปุริโส จาติ สปฺปุริโส. แปลง สนฺต เป็น ส ในสมาส ด้วย จ ศัพท์ในสูตรว่า สนฺตสทฺทสฺส โส เภ โพ จนฺเต. (รู ๑๑๒)

โลเก: (ในโลก) โลก+สฺมึ

 

เอส: = เอโส (นั่น) เอต+สิ วิเสเสนะของ ธมฺโม

ธมฺโม: (ธรรม, ธรรมเนียม, ประเพณี) ธมฺม+สิ ป. 

วิ. ๑) อปาเยสฺวปตมาเน อธิคตมคฺคาทิเก สตฺเต ธาเรติ ธมฺโม. (ธรรมชาติที่ทรงหมู่สัตว์ผู้มีมรรคเป็นต้นอันตนบรรลุแล้ว ทำไม่ให้ตกไปสู่อบาย ท. ชื่อว่า ธรรม)

วิ. ๒) ธรนฺติ เตนาติ  ธมฺโม. (ผู้ทรงไว้ ด้วยสภาพนั้น ชื่อว่า ธรรม)

วิ. ๓) สลกฺขณํ ธาเรติ ธมฺโม. (ผู้ทรงไว้ ซึ่งลักษณะของตน ชื่อว่า ธรรม)

วิ. ๔) ปจฺจเยหิ ธรียติ ธมฺโม. (ผู้ถูกปัจจัยทั้งหลาย ทรงไว้ ชื่อว่า ธรรม)

มาจาก ธร+รมฺม ปัจจัย ด้วยสูตรว่า ธราทีหิ รฺมโม. (รู ๕๘๙)

สนนฺตโน: (เก่าแก่, ของเก่า, ดั่งเดิม) สนนฺตน+สิ ค.

..