๑๒๑. น สาธุ ไม่ดีนะ

๑๒๑. น สาธุ ไม่ดีนะ

อลโส คิหี กามโภคี น สาธุ,
อสญฺญโต ปพฺพชิโต น สาธุ;

ราชา อนิสมฺมการี น สาธุ,
ปณฺฑิโต โกธโน ตํปิ น สาธุฯ

„คฤหัสถ์ ยังบริโภคกาม เกียจคร้าน ไม่ดี, 

เป็นบรรพชิต  ไม่สำรวม ไม่ดี;

พระราชา ทำโดยไม่ใคร่ครวญ ไม่ดี, 

เป็นบัณฑิต ยังโกรธเคือง ข้อนั้น ก็ไม่ดี.“

(โลกนีติ หมวดราชา คาถาที่ ๑๒๑, กวิทัปปณนีติ ๒๖๐, ขุ. ชา. ๒๗/๖๒๘, ๗๐๕, ๑๔๗๑, ๒๑๗๕)

..

ศัพท์น่ารู้ :

อลโส (ขี้เกียจ, เฉื่อยชา) อลส+สิ , อนลโส (ไม่เกียจคร้าน, ไม่เฉื่อยชา)

คิหี (คฤหัสถ์, คนอยู่ครองเรือน) คีหิ+สิ (หมายเหตุ ศัพท์นี้เดิม ในต้นฉบับเป็น คีหิ เห็นว่า ไม่ถูกต้องจึงแก้เป็น คิหี ตามอย่างในโลกนีติ และในพระบาฬี)

กามโภคี (ผู้มีปกติบริโภคกาม, ยังยุ่งกับเรื่องกาม) กาม+โภค+อี > กามโภคี+สิ 

น (ไม่, หามิได้) นิบาต,  

สาธุ: (ดี, งาม, สมควร, ยังประโยชน์ให้สำเร็จ) นิบาต

อสญฺญโต (ผู้ไม่สำรวม) น+สญฺญต > อสญฺญต+สิ 

ปพฺพชิโต (บรรพชิต, นักบวช) ป+วช+อิ+ต > ปพฺพชิต+สิ 

ราชา (ราชา, กษัตริย์) ราช+สิ แปลง สิ เป็น อา ด้วยสูตรว่า สฺยา จ. (รู ๑๑๓) 

น สาธุ (ไม่ดี, ไม่สมควร, ไม่เหมาะสม) 

อนิสมฺมการี (ไม่ระมัดระวังกระทำ, ไม่ใคร่ครวญกระทำ) น+นิสฺสมฺมการี (นิสฺสมฺม+การี) > อนิสฺสมฺมการี+สิ, อี การันต์ในนปุงสกลิงค์, ห้ามทำรัสสะ ด้วยสูตรว่า น สิสฺมิมนปุํสกานิ. (รู ๑๕๐), ลบ สิ ด้วยสูตรว่า เสสโต โลปํ คสิปิ. (รู ๗๔), กิริยาอาขยาตเป็น นิสาเมติ (ใคร่ครวญ, พิจารณา, ตั้งใจ) นิ+สม+เณ+ติ จุราทิคณะ กัตตุวาจก

โย: (ใด) ย+สิ สัพพนาม, วิเสสนะของ ปัณฑิโต 

ปณฺฑิโต: (บัณฑิต, นักปราชญ์, ผู้มีปัญญา) ปณฺฑิต+สิ แปลง สิ เป็น โอ ด้วยสูตรว่า โส. (รู ๖๖)

โกธโน: (โกรธ, เกี้ยวกราด, ขัดเคือง) กุธ+ยุ > โกธน+สิ 

ตํปิ น  สาธุ: (แม้ข้อนั้นไม่ดี, ไม่สมควร, ไม่เหมาะสม)

..