๑๒๔. บูชาถูกวิธีย่อมมีผล

๑๒๔. บูชาถูกวิธีย่อมมีผล

ปิฎฺฐิโตกฺกํ นิเสเวยฺย, กุจฺฉินาว หุตาสนํ;

สามิกํ สพฺพภาเคน, ปรโลกํ อโมหวาฯ

„พึงบูชาตะวันโดยข้างหลัง

พึงบูชาไฟ ด้วยท้อง(ด้านหน้า)นั่นเทียว

พึงบูชาเจ้านาย ด้วยกายทั้งปวง 

คนไม่งมงาย พึงบูชาโลกหน้าเถิด.“

(โลกนีติ หมวดราชา คาถาที่ ๑๒๔, ธัมมนีติ ๙๑, มหารหนีติ ๑๙๓)

..

ศัพท์น่ารู้ :

คาถานี้ แบ่งเป็น ๔ ประโยค ขอแปลเป็นตัวอย่างแก่นักศึกษาใหม่ ดังนี้.

๑.) ปิฎฺฐิโตกฺกํ นิเสเวยฺย, 

พึงบูชาพระอาทิตย์ โดยข้างหลัง.

๒.) กุจฺฉินาว หุตาสนํ (นิเวเสยฺย).

พึงบูชา เตาไฟ ด้วยท้องนั่นเทียว

๓.) สามิกํ สพฺพภาเคน (นิเวเสยฺย).

พึงบูชาเจ้านาย ด้วยส่วนทั้งปวง.

๔.) ปรโลกํ อโมหวา (นิเวเสยฺย).

ผู้ไม่งามงาย พึงบูชาโลกหน้าเถิด.

ปิฎฺฐิโตกฺกํ ตัดบทเป็น ปิฏฺฐิโต+อกฺกํ, ปิฏฺฐิ+โต = ปิฏฺฐิโต (ข้างหลัง, ด้านหลัง), อกฺก+อํ = อกฺกํ (ซึ่งพระอาทิตย์, ตะวัน)

นิเสเวยฺย (พึงคบ, พึงติดตาม, พึงบูชา) นิ+√เสว+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ.

กุจฺฉินาว ตัดบทเป็น กุจฉฺนา+เอว (ด้วยท้อง, -ครรภ์, -โพรง, -ภายใน + นั่นเทียว) กุจฺฉิ+นา

หุตาสนํ (อาสนะสำหรับบูชา, การบูชาไฟ, กองไฟ) หุต (การบูชา, เครื่องบูชา) + อาสน (ที่นั่ง, อาสนะ) > หุตาสน+อํ บาทคาถานี้ในธัมมนีติ เป็น นิเสเว อคฺคิกุจฺฉนา.

สามิกํ(ซึ่งเจ้านาย, จ้าว, เจ้า) สามิก+อํ.

สพฺพภาเคน (ด้วยส่วนทั้งปวง) สพฺพ+ภาค > สพฺพภาค+นา, ในธัมมนีติ เป็น สพฺพกาเยน (ด้วยกายทั้งหมด) สพฺพ (ทั้งปวง) + กาย (กาย, กอง, ฝูง, หมู่,​ ประชุม) > สพฺพกาย+นา

ปรโลกํ (โลกอื่น, โลกหน้า, ชาติหน้า) ปร (อื่น, ต่าง,​ ภายนอก, เบื้องหน้า) + โลก (โลก, สัตว์, พลเมือง) > ปรโลก+อํ

อโมหวา (ผู้ไม่มีความหลง) อโมหวนฺตุ+สิ ในธัมมนีติ เป็น อมุฬฺหโก (คนไม่หลง, คนไม่งมงาย) น+มุฬฺหก > อมุฬฺหก+สิ, ในมหารหนีติ เป็น อมายาย (โดยไม่มีมายา).

..