๒๙. เมื่อบัณฑิตเห็นภัย

๒๙. เมื่อบัณฑิตเห็นภัย

อนาคตํ ภยํ ทิสฺวา, ทูรโต ปริวชฺชเย;

อาคตญฺจ ภยํ ทิสฺวา, อภีโต โหติ ปณฺฑิโต.

ผู้มีปัญญา เห็นภัยที่ยังมาไม่ถึง

ย่อมหลีกเว้นได้แต่ที่ไกล,

แต่ครั้นเห็นภัยที่มาถึงแล้ว 

ย่อมเป็นผู้ไม่สะดุ้งกลัว.

(ธรรมนีติ ปัญญากถา ๒๙, โลกนีติ ๑๔๒, กวิทัปปณนีติ ๑๓๕)

--

ศัพท์น่ารู้ :

อนาคตํ (อนาคต, ที่ยังมาไม่ถึง) น+อาคต > อนาคต+อํ 

ภยํ (ภัย, ความกลัว) ภย+อํ 

ทิสฺวา (เห็นแล้ว, เพราะเหตุ) √ทิส+ตฺวา+สิ, ลง ตฺวา ปัจจัย ด้วยสูตรว่า “ปุพฺพกาเลกตฺตุกานํ ตุน-ตฺวาน-ตฺวา วา.“ (รู ๖๔๐) = √ทิส+ตฺวา, แปลง ตฺวา เป็น สฺวาน, สฺวา และลบที่สุดธาตุ ด้วยสูตรว่า “ทิสา สฺวานสฺวานฺตโลโป จ. (รู ๖๔๔) = ทิ+สฺวา, ลง สิ วิภัตติ ด้วยสูตรว่า “สิ โย, อํ โย, ฯ. (รู ๖๓) = ทิ+สฺวา+สิ, ลบ สิ ด้วยสูตรว่า สพฺพาสมาวุโสปสคฺคนิปาตาทีหิ จ. (รู ๒๘๒) ทิ+สฺวา, รวมสำเร็จรูป = ทิสฺวา 

ทูรโต (แต่ที่ไกล) ทูร+โต, ลง โต ปัจจัยในอรรถปัญจมีวิภัตติได้บ้าง § กฺวจิ โต ปญฺจมฺยตฺเถ. (รู ๒๖๐)

ปริวชฺชเย (เว้นรอบ) ปริ+√วชฺช+ณย+เอยฺย จุราทิ. กัตตุ.

อาคตญฺจ ตัดบทเป็น อาคตํ+จ (ที่มาแล้วด้วย, และปัจจุบันด้วย) อา+คมุ+ต > อาคต+อํ

อภิโต, อภีโต (ผู้ไม่กลัว, ไม่สะดุ้ง) น+ภีต > อภีต+สิ 

โหติ (ย่อมเป็น) √หู+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ.

ปณฺฑิโต (บัณฑิต, ผู้ฉลาด) ปณฺฑิต+สิ

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

เห็นภัยที่ยังไม่มาถึง 

พึงหลีกเลื่ยงแต่ไกล 

แต่ครั้นประสพภัยที่มาถึงเข้า 

บัณฑิตย่อมไม่หวาดหวั่น.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้...

บัณฑิตเมื่อเห็นภัยที่ยังมาไม่ถึง

ย่อมหลีกให้ไกล

แต่เมื่อประสบภัยเฉพาะหน้า

ก็ตั้งท่าสู้โดยไม่เกรงกลัวแต่อย่างใดเลย.

--