๒๕๐. ลูกไม้หล่นไม่ไกลต้น

๒๕๐. ลูกไม้หล่นไม่ไกลต้น

มาตาเสฎฺฐสฺส สุภาสา, ปิตาเสฎฺฐสฺส สุกิริยา;

อุโภ มาตาปิตา เสฎฺฐา, สุภาสา จ สุกิริยา.

บุตรที่มีมารดาเป็นคนดี จึงพูดจาสุภาพ,

บุตรมีบิดาเป็นคนดี จึงมีกิริยาอ่อนโยน;

ถ้าทั้งมารดาและบิดาทั้งคู่เป็นคนดี,

บุตรธิดาก็พลอยมีวาจาสุภาพและกิริยาอ่อนโยน.

(ธรรมนีติ ญาตัพพกถา ๒๕๐, กวิทัปปณนีติ ๑๘๗, โลกนีติ ๕๓)

--

ศัพท์น่ารู้ :

มาตุเสฏฺฐสฺส (ผู้มีมารดาประเสริฐ, -ดี) มาตุ+เสฏฺฐ > มาตุเสฏฺฐ+ส

สุภาสา (คำพูดดี, -สุภาพ, -อ่อนหวาน) สุ+ภาสา > สุภาสา+สิ

ปิตุเสฏฺฐสฺส (ผู้มีบิดาประเสริฐ, -ดี) ปิตุ+เสฏฺฐ > ปิตุเสฏฺฐ+ส

สุกิริยา (กิริยดี, -สุภาพ, -อ่อนโยน)  สุ+กิริยา > สุกิริย+สิ

อุโภ (ทั้งสอง) อุภ+โย อุภ ศัพท์เป็นสัพพนาม เป็นปริยาย (คำไวพจน์) ของ ทฺวิ ศัพท์ (สอง) แจกปทมาลาเป็นพหูพจน์เท่านั้น วิธีทำตัว คือ ให้แปลง โย เป็น โอ ด้วย ตุ ศัพท์ ในสูตรว่า ตโต โยนโม ตุ. (รู ๑๖๐)

มาตาปิตา (มารดาและบิดา, พ่อและแม่ ท.) มาตุ+ปิตุ > มาตาปิตุ+โย

สุภาสา (วาจาสุภาพดี, -สุภาพ,  -อ่อนหวาน) สุภาสา+สิ

จ (ด้วย, และ) เป็นนิบาตบท 

สุกิริยา (ผู้มีกิริยาเรียบร้อย, -อ่อนโยน, -สุภาพ) สุกิริยา+สิ

--

ลำดับนี้จะได้นำคาถาเดียวกันนี้ จากคัมภีร์นีติอื่นมาเทียบเคียงไว้ เพื่อประโยชน์แก่การศึกษาศัพท์และสำนวนให้ยิ่งขึ้นไป

๑. ในกวิทัปปณนีติ คาถา ๑๘๗ มีการใช้ศัพท์ที่แตกต่างกัน ดังนี้

มาตุเสฏฺโฐ สุภาโส หิ,  ปิตุเสฏฺโฐ สุกิริโย;

อุโภ มาตุ ปิตุเสฎฺฐา,  สุภาสา จ สุกิริยา.

จริงอยู่ คนมีมารดาเป็นคนดี ลูกจึงพูดจาอ่อนหวาน,

คนมีบิดาเป็นคนดี ลูกจึงมีกิริยาอ่อนโยน;

คนมีทั้งมารดาและบิดาทั้งคู่เป็นคนดี,

บุตรธิดาก็พลอยเป็นวาจาสุภาพและกิริยางดงาม.

--

๒. ในโลกนีติ คาถา ๕๓ มีข้อความเหมือนกันในธัมมนีติ พร้อมกันนี้ได้คัดลอกคำแปลและคำโคลงอันไพเราะจากโลกนีติไตรพากย์ (พากย์โลกนีติ) มาแสดงไว้ด้วย เพื่อความเป็นพหูสูตรต่อไป ดังนี้

มาตา เสฎฺฐสฺส สุภาสา, ปิตา เสฎฺฐสฺส สุกฺริยา;

อุโภ มาตา ปิตา เสฎฺฐา, สุภาสา จ สุกีริยาฯ

ถ้อยคำของผู้มีมารดาประเสริฐ ย่อมงาม

กริยาของผู้มีบิดาประเสริฐ ย่อมงาม

แต่วาจาและกริยาของผู้มีมารดาบิดา

ประเสริฐทั้งคู่ ย่อมงามพร้อม.

มารดายศหยิ้งลูก--คำหวาน

ยศพ่อยิ่งบุตรมาร--ยาทเยื้อง

พ่อแม่ศักดิ์สมาน--เสมอล้ำ กันนา

ลูกเหล่ากล่าวคำเกลี้ยง--อ่อนน้อมกริยา.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

อันผู้มีมารดาประเสริฐ ย่อมพูดสุภาพ อันบุตร

ผู้มีบิดาประเสริฐ ย่อมมีกิริยาดี ที่มีมารดาบิดา

ประเสริฐทั้งสอง วาจาพูดก็ดี กริยาก็ดี.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

แม่ดีมาก ลูกก็พูดเพราะ

พ่อดีมาก ลูกก็สุภาพ

พ่อแม่ดีมากทั้งสองคน

ลูกก็อ่อนหวานทั้งมารยาทก็งดงามตามไปด้วย.

--