๒๕๓. รู้ได้โดยประมาณ

๒๕๓. รู้ได้โดยประมาณ

ชลปฺปมาณํ กุมุทนาฬํ, กุลปฺปมาณํ กรณกมฺมํ;

ปญฺญาปมาณํ กถิตวากฺยํ, ภูมิปฺปมาณํ ภชฺชลติณํ.

ก้านบัวใช้หยั่งรู้น้ำลึก,

ความประพฤติบอกสกุลวงศ์

คำพูดจาบอกความฉลาด,

หญ้าแห้งเหี่ยวบอกคุณภาพพื้นดิน.

(ธรรมนีติ ญาตัพพกถา ๒๕๓, กวิทัปปณนีติ ๘๕, โลกนีติ ๑๔)

--

ศัพท์น่ารู้ :

ชลปฺปมาณํ (ประมาณแห่งนำ้, มีน้ำเป็นประมาณ) ชล+ปมาณ > ชลปฺปมาณ+สิ, วิ. ชลสฺส ปมาณํ = ชลปฺปมาณํ. (ประมาณแห่งน้ำ ชือว่า ชลัปปมาณะ) เป็นฉัฏฐีตัปปุริสสมาส

กุมุทนาฬํ (ก้านบัวขาว, ลำต้นบัว) กุมุท (บัวขาว) + นาฬ (ลำต้น, ก้าน, หลอด, ท่อ, กล้อง) > กุมุทนาฬ+สิ

กุลปฺปมาณํ (ประมาณแห่งสกุล, มีตระกูลเป็นประมาณ) กุล+ปมาณ > กุลปฺปมาณ+สิ

กรณกมฺมํ (กรรมคือการกระทำ) กรณ+กมฺม > กรณกมฺม+สิ

ปญฺญาปมาณํ (ประมาณแห่งปัญญา, มีปัญญาเป็นประมาณ) ปญฺญา+ปมาณ > ปญฺญาปมาณ+สิ

กถิตวากฺยํ (คำพูดที่สนทนา, ประโยคที่กล่าวแล้ว, คำพูดที่เปล่ง) กถิต+วากฺย > กถิตวากฺย+สิ

ภูมิปฺปมาณํ (ประมาณแห่งดิน, มีดินเป็นประมาณ)  ปถวี+ส 

ปมาณํ (ประมาณ, เครื่องวัด, ขอบเขต, มาตรฐาน, เหตุ)  ปมาณ+สิ

ภชฺชลติณ (หญ้าที่เหี่ยวแห้ง ?) ภชฺชล+ติณ  > ภชฺชลติณ+สิ 

--

ส่วนในโลกนีติและธัมมนีติ มีข้อความเหมือนกัน มีหลายศัพท์ที่ต่างจากธัมมนีติ,  พร้อมกันนี้ได้นำคำแปลและคำโคลงอันไพเราะจากโลกนีติไตรพากย์ (พากย์โลกนีติ) มาแสดงเทียบเคียงไว้ด้วย เพื่อความเป็นพหูสูตรต่อไป ดังนี้

ชลปฺปมาณํ กุมุทฺทนาลํ,

กุลปฺปมาณํ วินโยปมาณํ;

พฺยตฺติปฺปมาณํ กถิตวากฺยํ,

ปถวิยา ปมาณํ ติณมิลาตํ

@ สายบัว เป็นเครื่องวัดน้ำ

มารยาทและวาจา เป็นเครื่องวัดสกุล

คารมซึ่งสำแดง เป็นเครื่องวัดปัญญา

ความเหี่ยวแห้งแห่งหญ้า เป็นเครื่องวัดพื้นดิน.

ก้านบัวบอกลึกตื้น--—ชลธาร

มารยาทส่อสันดาน--—ชาติเชื้อ

โฉดฉลาดเพราะคำขาน--ควรทราบ

หย่อมหญ้าเหี่ยวแห้งเรื้อ--บอกร้ายแสลงดิน.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

สายบัวเป็นเครื่องวัดน้ำ กิจการที่ทำเป็นเครื่องวัดสกุล  

คารมที่พูดเป็นเครื่องวัดปัญญา  ความเหี่ยวแห้ง

แห่งหญ้าเป็นเครื่องวัดพื้นดิน.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

สายบัวบอกวัดน้ำ 

ธุรกิจที่ทำวัดตระกูล

คำที่สนทนาวัดสติปัญญา

หญ้าเหี่ยวแห้งวัดพื้นดิน.

--