๒๕๔. ตำราดูม้าโคคน

๒๕๔. ตำราดูม้าโคคน

ชเวน ภทฺรํ ชานนฺติ, วาเหน จ พลิพทฺธํ;

ทุเหน เธนุํ* ชานนฺติ, ภาสมาเนน ปณฺฑิตํ.

ม้าดีรู้ได้ด้วยความเร็ว, 

โคกำลังดีรู้ได้ด้วยการลากเข็น,

แม่โคพันธ์ุดีรู้ได้ด้วยการรีดนม,

คนมีปัญญารู้ได้ด้วยการสนทนา.

(ธรรมนีติ ญาตัพพกถา ๒๕๔ กวิทัปปณนีติ ๑๖๑, โลกนีติ ๖๒)

--

ศัพท์น่ารู้ :

ชเวน (ด้วยความเร็ว, ด่วน, คล่อง, ว่องไว, เชาว์) ชว+นา

ภทฺรํ (เจริญ, ดี, สง่างาม) ภทฺร+อํ ในที่นี้เป็นวิเสสนะ (คำขยาย) ของ ตุรงฺคํ หรือ อสฺสํ ที่แปลว่า ม้า

อาจเขียนใหม่ให้เต็มประโยคว่า ชวเน ภทฺรํ ตุรงฺคํ ชานนฺติ, วาเหน ภทฺรํ พลิพทฺทํ ชานนฺติ, ทุเหน ภทฺรํ เธนุํ ชานนฺติ เป็นต้น. ในกวิทัปปณนีติ เป็น อสฺสํ (ซึ่งม้า)

ชานนฺติ (ย่อมรู้, ทราบ, เข้าใจ) √ญา+นา+อนฺติ, กิยาทิ. กัตตุ.

วาเหน (ผู้นำไป, เกวียน) วาห+นา

จ (ด้วย, และ) นิบาตรวมรวมบท

พลิพทฺธํ (ซึ่งโคตัวมีกำลัง, โคพลิพัทธ์) พลพทฺธ+อํ, วิ. พลํ วทฺธยตีติ พลิวทฺโธ (โคหนุ่ม ชื่อว่า พลิพทฺธ เพราะอรรถว่า ยังกำลังให้เจริญ, = โคมีกำลัง)

ทุเหน (ด้วยการรีดนม) ทุห+นา

เธนุํ (ซึ่งแม่โค, ซึงโคแม่ลูกอ่อน) เธนุ+อํ,  วิ. ธยติ ปิวติ อิโต ขีรํ โปตโกติ เธนุ 

(แม่โค ชื่อว่า เธนุ เพราะอรรถว่า เป็นแดนดื่มน้ำนมของลูกโค, = แม่โคนม), หมายเหตุ  * เดิมเป็น เธนุ ได้แก้เป็น เธนุํ ให้ถูกต้องอย่างในกวิทัปปณนีติและโลกนีติ

(ศัพท์นี้ ว่าตาม สัททนีติ ธาตุมาลา และ อภิธาน-สูจิ)

ภาสมาเนน (ด้วยการกล่าว, -เจรจา, = คารม) ภาสมาน+นา

ปณฺฑิตํ (ซึ่งบัณฑิต, ผู้ปัญญา, นักปราชญ์) ปณฺฑิต+อํ

--

ลำดับนี้จะได้นำ คาถาเดียวกันนี้จากโลกนีตินีติ  ทั้งบาฬีและคำแปลพร้อมคำโคลงอันไพเราะจากโลกนีติไตรพากย์ (พากย์โลกนีติ) มาแสดงเทียบเคียงไว้ เพื่อความเป็นพหูสุตรต่อไป ดังนี้

ชวเน ภทฺรํ ชานนฺติ, พลิทฺทญฺจ วาเหน;

ทุเหน เธนุํ ชานนฺติ, ภาสมาเนน ปณฺฑิตํฯ

@ เขารู้ค่าของม้า ก็ด้วยฝีเท้า

ค่าของโค ก็ด้วยอำนาจลากแบก

ค่าของนางโค ก็ด้วยน้ำนมที่ได้

ส่วนสำหรับปราชญ์ ก็ด้วยคารม

รู้ดีดุรงค์ด้วย--รณแรง รอดแฮ

รู้ว่าโคงานแข็ง--—เมื่อใช้

โคนมเกษียรแสดง--—ดีเมื่อ รูดนา

รู้ว่าปราชญ์เปรื่องไซร์--เมื่อถ้อยคำแถลง.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

จะรู้จักม้าดีโดยกำลังเร็ว  

จะรู้จักโคเกวียนโดยบรรทุกของ  

จะรู้จักแม่โคนมโดยรีดถัน  

จะรู้จักบัณฑิตนั้นก็โดยคารม.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

รู้จักม้าดีด้วยกำลังวิ่ง

รู้จักโคดีด้วยการลากเข็น

รู้จักแม่โคดีด้วยการให้นม

รู้จักบัณฑิตด้วยคำพูด.

--