๒๖๓. เครื่องส่อง

๒๖๓. เครื่องส่อง

ทีปเก ทีปโก จนฺโท, นาริเก ทีปโก ปติ;

ติโลเก ทีปโก ธมฺโม, สุปุตฺโต กุลทีปโก.

พระจันทร์เป็นเครื่องส่องในทวีป,

สามีเป็นเครื่องส่องในภริยา;

พระธรรมเป็นเครื่องส่องโลกทั้งสาม,

ลูกดีเป็นเครื่องส่องตระกูล.

(ธรรมนีติ อลังการกถา ๒๖๓ กวิทัปปณนีติ ๑๒๖)

--

ศัพท์น่ารู้ :

ทีปเก (ประทีป, เกาะเล็ก, เกาะ, ทวีป) ทีปก+สฺมึ  บางฉบับเป็น ทีปเป ก็มี.

ทีปโก (ผู้ทำแสงว่าง, ผู้ส่องแสง, ตะเกียง, ประทีป)  ทีปก+สิ

จนฺโท (พระจันทร์) จนฺท+สิ

นาริเก (ในนารี, ในภริยา)  นาริกา+สฺมึ, ตามจริงแล้ว ควรเป็น นาริกายํ, นาริยํ เป็นต้น.

ปติ (เจ้าของ, ผัว, สามี) ปติ+สิ ป.

ติโลเก (โลกสาม) ติโลก+สฺมึ, วิ. ตโย โลกา = ติโลกํ (โลกทั้งหลาย สาม ชื่อว่า ติโลก) เป็นทิคุสมาส (กัมมธารยสมาสที่สังขยาอยู่หน้า เรียกว่า ทิคุสมาส) 

ธมฺโม (พระธรรม, ธรรมะ) ธมฺม+สิ

สุปุตฺโต (บุตรที่ดี, ลูกดีมีคุณธรรม)  สุปุตฺต+สิ

กุลทีปโก (ผู้ทำตระกูลให้สว่าง, ทำตระกลูให้รุ่งเรือง) กุล+ทีปก > กุลทีปก+สิ วิ.ว่า. กุลสฺส วา กุเล  ทีปโก กุลทีปโก. (เครื่องส่องแห่งตระกูล หรือ ในตระกูล ชื่อว่า กุลทีปโก.) 

--

ส่วนในคัมภีร์กวิทัปปณนีติ คาถา ๑๒๖ มีข้อความต่างกันบ้างเล็กน้อย ดังนี้

ปโทเส ทีปโก จนฺโท, ปภาเต ทีปโก รวิ;

ติโลเก ทีปโก ธมฺโม, สุปุตฺโต กุลทีปโก.

พระจันทร์ให้แสงสว่างในกลางคืน,

พระอาทิตย์ให้แสงสว่างในกลางวัน;

พระธรรมให้แสงสว่างในโลกทั้งสาม,

ส่วนลูกที่ดีให้แสงสว่างแก่ตระกูล.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

พระจันทร์เป็นเครื่องส่องในทวีป  

สามีก็เป็นเครื่องส่องในนารี  

พระธรรมเป็นเครื่องส่องในโลกสาม

บุตรดีงามเป็นเครื่องส่องสกุล.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

พระจันทร์เป็นเครื่องส่องทวีป

สามีเป็นเครื่องส่องนารี

พระธรรมเป็นเครื่องส่องไตรโลก

ลูกดีเป็นเครื่องส่องตระกูล.

--