๓๒๕. ลักษณะคนเลว

๓๒๕. ลักษณะคนเลว

อธนสฺส รสํ ขาทา, อพลสฺส หตา นรา;

อปญฺญสฺส กถาวากฺยา, ติวิธํ หีนลกฺขณํ.

ไม่มีทรัพย์ ชอบกินของแพง,

ไม่มีแรง ชอบปล้ำรังแกเขา

ปัญญาเขลา ชอบพูดจาเล่นสำนวน

ทั้งสามนี้ เป็นลักษณะของคนเลว.

(ธรรมนีติ ทุกาทิมิสสกกถา ๓๒๕, กวิทัปปณนีติ ๑๐๐, โลกนีติ ๑๐)

--

ศัพท์น่ารู้ :

อธนสฺส (ของคนไม่มีทรัพย์, คนจน) น+ธน > อธน+ส วิ. นตฺถิ เอตสฺส ธนนฺติ อธโน, ปุริโส. (ทรัพย์ ของบุรุษนั้น ย่อมไม่มี เพราะเหตุนั้น บุรุษนั้น ชื่อว่า อธนะ -คนไร้ทรัพย์) นนิปาตปุพพบท ฉัฏฐีพหุพพีหิสมาส

รสํขาทา (การเคี้ยวกินสิ่งมีรส, -ของอร่อย) รส+ขาท > รสํขาท+โย (หรือถ้าเป็นอิตถีลิงค์ คงเป็น รสํขาทา+สิ)

 อพลสฺส (ของคนไม่มีแรง, ไม่มีกำลัง) น+พล > อพล+ส, วิ. นตฺถิ เอตสฺส พลนฺติ อพโล, ปุริโส. (กำลัง ของบุรุษนั้น ย่อมไม่มี เหตุนั้น บุรุษนั้น ชือว่า อพละ – คนไม่มีกำลัง) นนิปาตปุพพบท ฉัฏฐีพหุพพีหิสมาส

หตา (เบียดเบียน, ต่อสู้) หต+โย มาจาก หน-หึสาคตีสุ+ต ปัจจัยในกิตก์

นรา (คน, นรชน ท. ) นร+โย, (หมายเหตุ:  เดิมเป็น หตาหตา, ได้แก้ใหม่เป็น หตา นรา.

อปฺปญฺญสฺส (คนไม่มีปัญญา, ขาดปัญญา, คนเขลา, คนโง่) อปฺปญฺญ+ส, วิ. นตฺถิ เอตสฺส ปญฺญาติ อปฺปญฺโญ, ปุริโส. (ปัญญา ของบุรุษนั้น ย่อมไม่มี เหตุนั้น บุรุษนั้น ชื่อว่า อัปปญญะ – คนไร้ปัญญา) นนิปาตปุพพบท ฉัฏฐีพหุพพีหิสมาส

กถาวากฺยา (กถาพากย์, สำนวนคำพูด, ชอบโม้, ขี้คุย) กถา+วากฺย > กถาวากฺย+โย

ติวิธํ (สามประการ) ติ+วิธ > ติวิธ+สิ

หีนลกฺขณํ (ลักษณะที่เลว, -ชั่ว, -ต่ำ) หีน+ลกฺขณ > หีนลกฺขณ+สิ

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

คนไร้ทรัพย์กลับกินของดี 

คนอ่อนกำลังตั้งประจญเขา

คนอับปัญญาเจรจาอวดฉลาด

สามประเภทนี้มีลักษณะเลว.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

คนจนทรัพย์แต่กลับกินของแพง

คนอ่อนแรงแต่กลับตั้งประจญเขา

คนโฉดเขลา (โง่แกมหยิ่ง) แต่กลับอวดฉลาด

แต่สามอย่างนี้เป็นลักษณะเลวแท้.

--