๓๒๗. ของมีค่า ๓ อย่าง

๓๒๗. ของมีค่า ๓ อย่าง

ปถพฺยา ตีณิ รตนานิ, สงฺคหานิ มหีตเล;

สิปฺปํ ธญฺญญฺจ มิตฺตญฺจ, ภวนฺติ รตนา อิเม.

ในปถพีนี้มีสิ่งมีค่า ๓ อย่าง

ที่สมควรรวมรวมไว้บนพื้นแผ่นดิน

คือ ศิลปะความรู้ ๑ ทรัพย์ ๑ และ

มิตรสหาย ๑ ทั้งสามเหล่านี้เป็นของมีค่า.

(ธรรมนีติ ทุกาทิมิสสกกถา ๓๒๗)

--

ศัพท์น่ารู้ :

ปถพฺยา (ในแผ่นดิน, บนปถพี) ปถวี+สฺมึ อิต.

ตีณิ (สาม) ติ+โย นป. สังขยาสัพพนาม

รตนานิ (แก้ว,​ รตนะ, สิ่งมีค่า ท.) รตน+โย นป.

สงฺคหานิ  (ถือเอาพร้อม, รวมรวม,​ สงเคราะห์) สงฺคห+โย

มหีตเล (บนพื้นแห่งแผ่นดิน, บนพื้นดิน) มหี+ตล > มหีตล+สฺมึ นป.

สิปฺปํ (ศิลปะ, ความรู้) สิปฺป+สิ นป.

ธญฺญญฺจ = ธญฺญํ+จ, ธญฺญํ (ธัญญพืช, ข้าวเปลือก, ทรัพย์) ธญฺญ+สิ, จ ศัพท์เป็นนิบาตบท ใช้ในอรรถปทสมุจจย รวมรวมบท 

มิตฺตญฺจ = มิตฺตํ+จ, มิตฺตํ (มิตร, เพื่อน) มิตฺต+สิ

ภวนฺติ (ย่อมมี) √ภู+อ+อนฺติ ภูวาทิ. กัตตุ.

รตนา (รตนะ, แก้ว ท.) รตน+โย ธรรมดา รตน ศัพท์เป็น นปุงสกลิงค์ แต่ในที่นี้ดูจะเป็น ปุงลิงค์ เพราะตัวขยายต่อไป เป็น อิเม ซึ่งเป็น ปุงลิงค์

อิเม (เหล่านี้) อิม+โย สัพพนาม, นป. เป็น อิมานิ, อิต. เป็น อิมา อิมาโย.

_________________

 „ธญฺญ“ ศัพท์ มีความหมายหลายอย่าง ดังนี้

๑. ธญฺญมาส แปลว่า เมล็ดข้าวเปลือก ใช้เป็นเครื่องวัด ๗ เมล็ดข้าวเปลือก เป็น ๑ นิ้ว, ๑๒ นิ้ว เป็น ๑ คืบ (อภิธาน. ๑๙๕)

๒. ธญฺญตฺตจ แปลว่า แกลบ = ถุส (อภิธาน. ๔๕๓)

๓. ธญฺญกรณ แปลว่า ลานข้าว = ขล (อภิธาน. ๔๖๓, ๙๒๗)

๔. ธญฺญมฺพิล แปลว่า น้ำซาวข้าว = โสวีร,​ กญฺชิย(กญฺชิก), อารนาฬ, พิฬงฺค รวมเป็น น้ำซาวข้าว ๕ (อภิธาน. ๔๖๐)

๕. ธญฺญงฺค แปลว่า รำข้าว = กณ แปลว่า รำข้าว, ปริมาณน้อย (อภิธาน. ๑๐๔๗)

๖. ข้าวฟ่าง = กงฺคุ แปลว่า ข้าวฟ่าง, ต้นประยงค์ (อภิธาน. ๑๐๕๕)

๗. ข้าวเปลือก = กิฏฺฐ, สสฺส, วีหิ, ถมฺพกรี, ธญฺญ ข้าวเปลือก ๕ ศัพท์

๘. ธญฺญ นป. เป็นไปในข้าวสาลีเป็นต้น, ธญฺญ ค.(สามลิงค์) เป็นไปในผู้มีบุญ. (อภิธาน. ๑๐๐๗)

--

นักศีกษาพึงทราบว่า คาถานี้ท่านมิได้แปลไว้ในโลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป และทั้งใน ราชนีติ ธรรมนีติ ของ นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ก็ไม่ปรากฏเช่นกัน.

--