๔๑๒. สังขารไม่เที่ยงหนอ

๔๑๒. สังขารไม่เที่ยงหนอ

อนิจฺจา วต สงฺขารา,  อุปฺปาทวยธมฺมิโน;

อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌนฺติ, เตสํ วูปสโม สุโข.

สังขารทั้งหลายไม่เที่ยงหนอ 

มีเกิดขึ้นและเสื่อมไปเป็นธรรมดา 

เมื่อเกิดขึ้นแล้วย่อมดับไป 

การดับสังขารเหล่านั้นเสียได้ เป็นความสุข.

(ธรรมนีติ ปกิณณกกถา ๔๑๒, ที. มหา. ๑๐/๑๔๗, ๑๘๖, ขุ. ชา. เอกนิปาต, ลิตตวรรค, มหาสุทัสสนขาดก)

--

ศัพท์น่ารู้ : 

อนิจฺจา (ไม่เที่ยง) น+นิจฺจ > อนิจฺจ+โย

วต (หนอ, แล) เป็นนิบาตใช้ในอรรถว่า เอกํส-แน่นอน, เขท-เหนื่อย, อนุกมฺป-สงสาร, อนุกปฺป-ดำริ.

สงฺขารา (ธรราชาติที่ถูกปรุงแต่ง, สังขาร) สงฺขาร+โย

อุปฺปาทวยธมฺมิโน (มีการเกิดและเสื่อมเป็นธรรดา) อุปฺปาท+วย+ธมฺม > อุปฺปาทวยธมฺม+อี > อุปฺปาทวยธมมี+โย

อุปฺปชฺชิตฺวา (เกิดขึ้นแล้ว, อุบัติแล้ว) อุ+√ปท+ย+อิ+ตฺวา > อุปฺปชฺชิตฺวา

นิรุชฺฌนฺติ (ย่อมดับ, มอดไป) นิ+√รุธ+ย+อนฺติ ทิวาทิ. กัตตุ.

เตสํ (แห่ง...เหล่านั้น) ต+นํ สัพพนาม แปลง นํ เป็น สํ, สานํ ด้วยสูตรว่า สพฺพโต นํ สํสานํ. (รู ๒๐๓) ในเพราะ นํ วิภัตติ แปลง อ เป็น เอ ด้วยสูตรว่า สพฺพนามานํ นมฺหิ จ. (รู ๒๐๒)

วูปสโม (การเข้าไปสงบโดยวิเศษ, การระงับเสีย) วิ+อุปสม > วูปสม+สิ, เมื่อสระหน้าถูกลบแล้วให้ทีฆะสระหลัง ด้วยสูตรว่า ทีฆํ (รู ๑๗)

สุโข (เป็นความสุข, พระนิพพาน) สุข+สิ

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

สังขารทั้งหลายไม่เที่ยงหนอ 

มีอันเกิดขึ้นแลเสื่อมไปเป็นธรรมดา 

เกิดแล้วก็ดับไป 

ความสงบแห่งสังขารเหล่านั้นเป็นสุข.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

สังขารทั้งหลายไม่เที่ยงหนอ

มีเกิดขึ้นและแก่เป็นธรรมดา

เกิดแล้วก็ตาย

ความปลงสังขารเหล่านั้นได้เป็นสุข.

--