๔๐๓. เทียบผลกรรมไม่ได้เลย

๔๐๓. เทียบผลกรรมไม่ได้เลย

ปถวี เวฬุกํ ปตฺตํ, จกฺกวาฬํ สุจิปฺผลํ;

สิเนรุ วมฺมิกํ ขุทฺทํ, สมุทฺโท ปาติ ตํ ยถา.

(หากจะเทียบกับผลกรรมแล้ว)

แผ่นดินก็เล็กเท่ากับใบไม้ไผ่

จักรวาฬยังเล็กเท่าผลอินทผาลัม

เขาสิเนรุก็เล็กเท่าจอมปลอกน้อย

มหาสมุทรเล่าเท่าถาดใบหนึ่ง.

(ธรรมนีติ ปกิณณกกถา ๔๐๓, นรทักขทีปนี ๒๐๙)

--

ศัพท์น่ารู้ :

ปถวี (แผ่นดิน, ปฐวี) ปถวี+สิ 

เวฬุกํ (ที่เป็นของไม้ไผ่) เวฬุก+สิ 

ปตฺตํ (ใบ, บัตร) ปตฺต+สิ

จกฺกวาฬํ (จักรวาล, โลก, ปริมณฑล) จกฺก+วาฬ > จกฺกวาฬ+สิ, ป.,นป.

สุจิปฺผลํ (ผลที่สะอาด, ผลอินทผาลัม) สุจิ+ผล > สุจิปฺผล+สิ

สิเนรุ (เขาพระสุเมรุ, ภูเขาประจำจักวาฬ, ภูเขาสุเนรุ) สิเนรุ+สิ, ป.

วมฺมิกํ (จอมปลวก) วมฺมิก+สิ 

ขุทฺทํ, ขุทฺทกํ (เล็ก, น้อย, ต่ำ, ไม่สำคัญ) ขุทฺท+สิ, ในนรทักขทีปนี เป็น วมฺมิโก ขุทฺโท.

สมุทฺโท (ทะเล, สมุทร) สมุทฺท+สิ 

ปาติ (ถาด, ถ้วย, จาน, บาตร) ปาติ+สิ, อิต., อนึ่ง ปาติ (เลี้ยง, รักษา, คุ้มครอง) ปา+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ. ส่วนในนรทักขทีปนี เป็น ปาติโก

ตํ ยถา, ตํยถา (โดยประการนั้น, เปรียบเทียบกัน) นิบาตบอกการเปรียบเทียบ. 

คาถานี้ในคัมภีร์นรทักขทีปนี คาถา ๒๐๙ มีข้อความคล้ายกัน ดังนี้

ปถวี เวฬุกํ ปตฺตํ, จกฺกวาฬํ สุจิปฺผลํ;

สิเนรุ วมฺมิโก ขุทฺโท, สมุทฺโท ปาติโก ยถาฯ

เปรียบแผ่นดินเล็กเท่าใบไม้ไผ่, 

จักรวาลเท่ากับผลอินทผาลัม

เขาพระสุเมรุเท่าจอมปลวกน้อย

มหาสมุทรเท่ากับถาดใบเล็ก.

 --

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

[หากจะเอาเทียบกับกรรม] แผ่นดินก็เท่าใบไม้ไผ่

จักรวาลก็เท่าผลอินทผาลัม เขาสิเนรุ เท่าจอม

ปลวกน้อย ๆ ทะเลก็เท่าถาดธรรมดาเท่านั้น ฯ

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

หากจะเทียบกับธรรมะ แผ่นดินก็เท่ากับใบไผ่

จักรวาฬก็เท่ากับผลอินทผลัม

เขาสิเนรุก็เท่ากับจอมปลอกน้อย ๆ

ทะเลก็เท่ากับถาดขนาดธรรมดาเท่านั้น.

--