๔๐๗. บุญอุปัฏฐากพ่อแม่

๔๐๗. บุญอุปัฏฐากพ่อแม่

อุจฺฉาทเนน นฺหาเปน, ปาทานํ โธวเนน จ;

อุฎฺฐาย ปาทจริยา, อุปฎฺฐาเปยฺย ปณฺฑิโต;

อิเธว นํ ปสํสนฺติ, เปจฺจ สคฺเค ปโมทติ.

-พึงปรนนิบัติ ด้วยการอบกลิ่น การให้อาบน้ำ 

ล้างเท้าทั้งสอง ด้วยขยันคอยรับใช้ใกล้ชิด,

นักปราชญ์ทั้งหลายย่อมสรรเสริญเขาในโลกนี้เอง 

เขาละไปแล้ว ย่อมบันเทิงในสวรรค์. 

(ธรรมนีติ ปกิณณกกถา ๔๐๗, องฺ. ๒๐/๔๗๐, ๒๑/๖๓)

--

ศัพท์น่ารู้ : 

อุจฺฉาทเนน (ด้วยเครื่องนุ่ง-ห่ม) อุจฺฉาทน+นา

นฺหาเปน,  (ให้อาบ) นฺหาป+นา

ปาทานํ  (เท้า ท.) ปาท+นํ

โธวเนน จ (และด้วยล้าง, -ชำระ) โธวน+นา

อุฎฺฐาย (การลุกขึ้น, ด้วยขยัน, ลุกขึ้นแล้ว) อุฏฺฐ+ส

ปาทจริยา (ด้วยการประพฤติใกล้เท้า, คอยรับใช้ใกล้ชิด) ปาท+จริย > ปาทจริย+?  (ไม่แน่ใจ ขอฝากไว้ให้ช่วยคิดครับ)

อุปฎฺฐาเปยฺย (พึงให้เข้าไปตั้งไว้, พึงรับใช้) อุป+ฐา+ณาเป+เอยฺย ภูวาทิ. เหตุกัตตุ.

อิเธว = อิธ+เอว (ในโลกนี้นั่นเทียว)

นํ (นั้น,​ ผู้นั้น) ต+อํ สัพพนาม

ปสํสนฺติ (สรรเสริญ, ยกย่อง) ป+√สํส+อ+อนฺติ ภูวาทิ. กัตตุ. 

เปจฺจ (ละไปแล้ว) อป+√อิ+ตฺวา > อเปจฺจ+สิ ลบ สิ, จัดเป็นนิบาต ก็ได้. *เดิมเป็น ปจฺจ แก้เป็น เปจฺจ ตามพระบาฬี.

สคฺเค (ในสวรรค์) สคฺค+สฺมึ

ปโมทติ (บันเทิง, ยินดี) ป+√มุท+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ., ตามนัยสัททนีติ ธาตุมาลา, ส่วนในธาตวัตถสังคหะ เป็น จุราทิคณะ.

_______________

ส่วนในพระบาฬีอังคุตตรนิกาย เล่มที่ ๒๐/๔๗๐, เล่มที่ ๒๑/๖๓) มีข้อความ ดังนี้

ตสฺมา หิ เน นมสฺเสยฺย, สกฺกาเรยฺย จ ปณฺฑิโต;

อนฺเนน อถ ปาเนน, วตฺเถน สยเนน จ;

อุจฺฉาทเนน นฺหาปาเนน, ปาทานํ โธวเนน จฯ

ตาย นํ ปาริจริยาย, มาตาปิตูสุ ปณฺฑิตา; 

อิเธว นํ ปสํสนฺติ, เปจฺจ สคฺเค ปโมทติฯ 

เพราะฉะนั้น บัณฑิตพึงนมัสการและ

สักการะ มารดาบิดา ด้วยข้าว น้ำ ผ้า ที่นอน

การอบกลิ่น การให้อาบน้ำ และการล้างเท้าทั้งสอง.

 

เพราะการปรนนิบัติในมารดาบิดา นั้นแล บัณฑิตย่อมสรร

เสริญเขาในโลกนี้เอง เขาละไปแล้ว ย่อมบันเทิงในสวรรค์.

หมายเหตุ: สองคาถานี้ เป็นคาถาที่ต่อเนื่องกันกับคาถาวันก่อน „พ่อแม่เป็นครูคนแรกของลูก“ 

__________________________

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

-ด้วยผ้านุ่งห่ม แลน้ำอาบ แลน้ำล้างเท้า แล

ด้วยการลุกขึ้นนวดเท้า จะมีแต่คนสรรเสริญเขาใน

โลกนี้ ละโลกนี้ไปแล้วจะบันเทิงในสวรรค์ ฯ

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

และด้วยให้นุ่งห่ม ด้วยให้อาบ ด้วยล้างเท้า

ด้วยการคอยดู ด้วยการนวดเฟ้น

คนเลี้ยงพ่อแม่เช่นนี้ จะมีแต่คนสรรเสริญ

ถึงละโลกไปแล้วก็เข้าถึงสุคติภพ.

--